Tạo sự hồi sinh cho các không gian công cộng ở Los Angeles (Mỹ)

Không ít nhà quy hoạch ở Mỹ cho rằng chính quyền chỉ nên can thiệp một cách hạn chế vào lĩnh vực quy hoạch  do đó rất ủng hộ ý tưởng dành việc quy hoạch các không gian công cộng cho các chủ thể tư nhân. Cùng với sự phát triển phổ biến của xe hơi cá nhân như một phương tiện đi lại cho mọi người và quá trình điều chỉnh lại hệ thống phân phối thương mại, những “không gian riêng mở ra thành không gian công cộng” cũng đã hình thành dưới dạng các trung tâm thương mại, các công viên chuyên đề và các tổ hợp giải trí. Dưới góc độ này, vai trò của các tác nhân công quyền chỉ còn giới hạn ở việc đảm bảo sự lưu thông trên đường phố.

Cho đến cuối thế kỷ 19, Los Angeles vẫn lựa chọn phương thức quy hoạch nhằm tạo nên một đơn vị đô thị nơi mà môi trường sống chủ yếu chỉ dựa trên ngôi nhà và mảnh vườn, coi mật độ thấp như một phương thức thuận lợi để duy trì ổn định xã hội.

Tuy nhiên, đến đầu những năm 1970, thành phố này đã lựa chọn một chính sách cải tạo khu vực trung tâm thành phố theo hướng phá bỏ những ngôi nhà cũ đã bị bỏ hoang và thay thế dần bằng những toà nhà cao tầng. Đến nay, thành phố này thực sự trở thành một vùng đô thị với 16 triệu dân và bao gồm hơn 100 điểm đô thị lớn nhỏ khác nhau. 

           
          Quảng trường nhà hát Walt Disney - đại lộ Grand Avenue, Los Angeles, Mỹ

Việc cải tạo khu vực trung tâm của Los Angeles không chỉ giới hạn ở việc xây dựng các toà tháp văn phòng mà còn tập trung vào những công trình văn hoá và tôn giáo, chẳng hạn như Bảo tàng Nghệ thuật đương đại, Nhạc viện trung tâm, Nhà thờ Thiên chúa giáo (2002) và Nhà hát giao hưởng Walt Disney (2003). Các hoạt động văn hoá rất được chú trọng nhằm đảm bảo cho khu vực trung tâm thành phố không trở nên vắng vẻ vào buổi tối khi các văn phòng đã đóng cửa.

Dự án quy hoạch Đại lộ chính (Grand Avenue) và một công viên trung tâm theo mô hình của Central Park ở New York được đặt dưới sự điều hành của một ủy ban bao gồm cả chính quyền và tư nhân. Các nhà đầu tư sử dụng cụm từ hình dung lại Đại lộ chính Reimagining Grand Avenue để thể hiện rõ ý tưởng khơi gợi lại lợi ích của một không gian công cộng về góc độ văn hoá. Trục đại lộ này xuất phát từ nhà thờ Đức Bà Los Angeles và kéo dài tới tận Thư viện trung tâm. Hai bên đại lộ là những công trình nổi tiếng như Bảo tàng Nghệ thuật đương đại (do kiến trúc sư Arata Isozaki thiết kế) và Nhà hát giao hưởng Walt Disney (tác phẩm của kiến trúc sư Frank Gehry).

Bên cạnh chủ trương tạo sự kết nối giữa các công trình văn hoá chủ đạo, việc quy hoạch lại Grand Avenue theo hướng tạo thuận lợi cho người đi bộ còn được cụ thể hóa qua chính sách khuyến khích xây dựng hàng loạt toà nhà làm nhà ở và khách sạn ở những khu vực lân cận, khuyến khích mở các quán cà phê, nhà hàng và công viên đô thị có quy mô lớn (New Central Park). Việc quy hoạch lại Grand Avenue và thành lập công viên New Central Park là một phương thức giúp cho thành phố tạo lập một không gian tản bộ dành cho người dân và cả du khách trong khu vực trung tâm thành phố. Như vậy, Los Angeles giờ đây không còn chỉ được biết đến như một thành phố của xe hơi và đường cao tốc mà còn chứng minh được những nét đặc trưng của không gian đô thị với hình ảnh của người đi bộ. Kể từ năm 2004, cứ đến mùa thu hàng năm, trục đại lộ này lại được các hội hoạt động văn hoá và nhiều doanh nghiệp lựa chọn để tổ chức một kỳ festival.

Đây là mô hình tiêu biểu của mô hình xây dựng dịch vụ công tư kết hợp và cũng làm xuất thêm hình thức sở hữu tư nhân nhưng mở ra phục vụ cộng đồng. Đó cũng là một trong những điểm đặc trưng của không gian công cộng tại Mỹ bởi kể từ nửa sau thế kỷ 20, các cơ quan công quyền có xu hướng xã hội hóa nhằm thu hút nhiều hơn các chủ thể tư nhân đã tham gia vào lĩnh vực quy hoạch và xây dựng các không gian dịch vụ công cộng phục vụ cộng đồng thông qua rất nhiều các chính sách hỗ trợ toàn diện. Cho đến nay, hầu hết các không gian công cộng tại những trung tâm thương mại - tài chính (CBD) đều do các doanh nghiệp tư nhân quy hoạch.

Tạo sự hoành tráng và đổi mới cho không gian công cộng truyền thống ở Barcelona (Tây Ban Nha)

Kể từ năm 1979, thành phố Barcelona bắt đầu tiến hành quá trình đổi mới các không gian công cộng (KGCC). Công cuộc này đã góp phần tạo dựng nền văn hoá đô thị chủ yếu dựa trên những mối liên hệ giữa các di sản cổ xưa và đương đại. Ngoài những khía cạnh về công năng và phong cách của các dự án quy hoạch mới, các nhà quy hoạch còn chú trọng đến những mối liên hệ đa dạng được hội tụ trong KGCC cũng như vai trò đảm bảo cấu trúc đô thị và ý nghĩa tiêu biểu của những không gian đó. 

            
            Đại lộ Avingada, Bacelona, Tây Ban Nha

Bắt đầu bằng dự án quy hoạch những KGCC quan trọng trong khu phố cổ Ciutat Vella nhằm tiếp tục tạo sự thay đổi trong các khu trung tâm đô thị cổ, trong đó có dự án quy hoạch tuyến bộ hành Rambla del Raval. Để quy hoạch các KGCC này, một mặt các nhà quy hoạch đã chú trọng tới những hình thái cấu trúc không gian đô thị xung quanh nhằm tái hiện các không gian đô thị cổ theo một hình thức mang tính đương đại, mặt khác kết hợp giữa việc quy hoạch không gian thoáng sẵn có với cải tạo các quần thể công trình, trong đó có lồng ghép những dấu ấn của di sản (dấu vết của những con đường cũ, những thửa đất cũ, khôi phục những gam màu cổ xưa).

Quy hoạch tuyến bộ hành Rambla del Raval và nối dài đại lộ Avinguda Cambó  còn có ý nghĩa lớn về bảo tồn di sản trong xây dựng bản sắc đô thị đương đại khi bảo tồn các khu nhà nằm trong các khu phố có từ thời Trung cổ trên một diện tích khoảng 32.000 m2, được người dân bản địa và khách du lịch đánh giá cao.

Với chiều dài 300m và chiều rộng 60m sau khi hoàn thành không gian đại lộ chính được quy hoạch lại nguyên bản hình thức một hình dạng quảng trường, một không gian mở tại điểm giao cắt của những trục đường lớn và là địa điểm được ưa chuộng trong đời sống của người dân thành thị, có chức năng như một không gian gặp gỡ thực sự và mặc dù có quy mô tương đối lớn, song vẫn rất hoà nhập với cấu trúc đô thị cổ.

Dự án cũng nhắm đến các thủ pháp xử lý cả các quần thể xây dựng xung quanh cũng như phần không gian trống như đề xuất khôi phục lại toàn bộ các mặt tiền bao quanh không gian mới, xử lý lối đi trung tâm kết hợp cả thảm cỏ và mặt nền đường được lát đá với những đường nét tái hiện lại dấu vết nền móng của những ngôi nhà đã bị phá bỏ nhằm lưu giữ lại ký ức cũ.

Hàng loạt đề xuất đã được đưa ra nhằm kết hợp giữa khối tích của các công trình xây dựng với những không gian mới có chức năng tạo sự chuyển tiếp. Đề xuất cuối cùng được lựa chọn là thực hiện dự án sao cho ở mức độ đơn giản nhất. Bao gồm xây dựng ba khối nhà liên tiếp nhưng tách biệt nhau, hoàn toàn độc lập. Đồng thời tập trung vào xử lý khối tích của những toà nhà được dự kiến xây dựng, thiết kế hướng tuyến không đều đặn và phối hợp giữa các cảnh quan tạo ấn tượng bất ngờ, tạo lập nhiều lối đi giao cắt nhau. Những không gian đó tái hiện lại những đặc điểm của các không gian có từ thời Trung cổ nhưng theo một phong cách mang tính đương đại và tạo được một sự đối thoại giữa cái mới và cái cũ. Cũng thông qua dự án này, có thể thấy rõ việc nghiên cứu tiềm năng của di sản đô thị cổ vốn đã được tích lũy qua nhiều giai đoạn chuyển hoá liên tục sẽ tạo nên ý nghĩa và chất lượng cho những KGCC mới.

Cải tạo kè sông thành không gian công cộng (Pháp)

Toàn bộ tuyến kè của khu cảng cũ dài 4,5 km ở thành phố Bordeaux (Pháp) đã được cải tạo thành những không gian công cộng xen kẽ giữa các vườn hoa và các tuyến đường dạo, đường cho xe đạp. Những kho hàng cũ cũng “lột xác” thành các nhà hàng và cửa hiệu ven sông.

             
             Quảng trường Quinconces Bordeaux, Cộng hòa Pháp

Dự án cải tạo toàn bộ tuyến kè và khu cảng cũ thuộc hữu ngạn sông Garonne, đoạn chảy qua trung tâm thành phố Bordeaux được phê duyệt từ từ những năm 1990 mới hoàn thành trong giai đoạn gần đây. Nhìn chung, trước khi cải tạo, toàn bộ cảnh quan tuyến kè rất lộn xộn ít đóng góp cho giá trị chung của cư dân và đô thị. Sau khi hoàn thành Bordeaux đã được trả lại những triền sông của mình, được tiến gần đến con sông hơn và khám phá ra nhiều giá trị của những không gian đó.

Dự án quy hoạch này có tầm ảnh hưởng tới toàn bộ thành phố. Toàn bộ tuyến kè viền theo một khúc sông dài tới 4,5 km bắt đầu từ khu Saint - Michel ở phía Nam tới khu Chartrons ở phía Bắc. Nhà quy hoạch đã đưa ra ý tưởng biến toàn bộ tuyến kè thành một khu vực đảm bảo mọi điều kiện tiện nghi cho người dân thành phố thông qua một bản phối cảnh kết hợp giữa bóng mát và ánh sáng. Để điều hoà không khí cho toàn bộ khu vực này, nhóm quy hoạch đã đề xuất bố trí nhiều ô vườn xen kẽ với những khoảng nền lát đá. Có tổng cộng khoảng 40 loài cây khác nhau đã được lựa chọn để trồng trong những ô vườn này căn cứ theo chu kỳ sinh trưởng của từng loại. Những loài cây đó được trồng theo các luống chạy song song nhằm đảm bảo tầm nhìn bao quát từ các khu nhà nhìn ra bờ sông, đồng thời cũng để tôn thêm vẻ đẹp của các dãy mặt tiền khi nhìn từ ngoài bờ sông vào. Những dãy nhà đều đặn chạy dọc theo tuyến kè và đường lượn cong đều đều của khúc sông chính là những yếu tố đảm bảo tính thống nhất về bố cục không gian và cảnh quan ven sông.

Việc bố trí một tuyến xe điện chạy viền theo trục không gian này đã tạo nên một sự thay đổi sâu sắc về mặt tổ chức lại lưu lượng giao thông và khiến cho tuyến đường này mang diện mạo gần gũi với đô thị hơn. Các dãy mặt tiền của những khu nhà cổ dọc theo tuyến đường được phát huy giá trị bằng cách mở những dải hè rộng có bố trí các quán cà phê và nhà hàng. Để giảm mật độ giao thông tuyến đường quá cảnh với 10 làn xe trước đây đã được quy hoạch lại thành một đại lộ vành đai chỉ có 4 làn xe, kèm theo một dải đỗ xe chạy dọc hai bên đường. Tốc độ quy định chạy xe được giảm xuống và độ an toàn cho người đi bộ được nâng cao hơn. Các loại vật liệu lát nền được lựa chọn đều theo gam màu vàng nhạt và nâu vàng nhằm đảm bảo sự hài hòa với gam màu chủ đạo của các dãy công trình mặt tiền. Riêng tuyến đường dạo chạy dọc bờ sông được sử dụng lại đúng loạt gạch lát cổ cho những tuyến kè trước đây và các mạch vữa cũng được đánh màu. Quảng trường Quinconces được nâng cấp đáp ứng trở thành nơi thường xuyên tổ chức các hoạt động văn hóa cộng đồng (chẳng hạn như lễ hội sông) hoặc các chợ phiên cuối tuần. Lui về phía Bắc là các dãy cửa hiệu và nhà hàng được bố trí trong những nhà kho cũ được cải tạo lại dọc theo tuyến.

Tại khu vực trung tâm ngay phía trước quảng trường Quincances một bể nước nông có diện tích cực lớn, mực nước luôn chỉ ở mức 2cm, nhưng luôn tạo được sự thích thú với bất cứ ai đi ngang qua khu vực này. Toàn bộ bề rộng của mặt nước tạo thành một tấm gương đủ lớn cho tất cả các công trình kiến trúc bao quanh quảng trường soi bóng. Vào những ngày đẹp trời, khu vực này luôn thu hút rất đông người tới vui chơi, thư giãn, đặc biệt là trẻ em. Trong giai đoạn tiếp theo, toàn bộ diện tích 5ha còn lại ở phía Nam của trục không gian này sẽ được quy hoạch lại với định hướng đáp ứng các nhu cầu rèn luyện thể thao của người dân. Đó sẽ là một công trường lớn để kết thúc một chương trình đầy tham vọng khôi phục lại các giá trị của không gian công cộng dọc theo hữu ngạn sông Garonne.

Đưa không gian dịch vụ công cộng vào trong nhà và trong lòng đất

Xu hướng đưa không gian công cộng (KGCC) vào trong các toà nhà ngày càng trở nên phổ biến ở Paris, nhất là trong các dự án xây dựng trung tâm thương mại mới. Trong bối cảnh quy hoạch và phát triển các KGCC gắn liền với cơ sở hạ tầng và giao thông công cộng, nhiều hình thái mới của KGCC dần hình thành theo kiểu không gian ngầm hoặc trong lòng các công trình xây dựng quy mô lớn. Những không gian ngầm thoạt tiên có thể gây ra một số vấn đề về “tâm lý” như cảm giác thiếu thông thoáng hay không đảm bảo an ninh. Nhưng việc khắc phục những hạn chế này không phải là điều quá phức tạp. 

                
                Không gian công cộng Sony center - Posdam city, Berlin,  Đức

Dự án Trung tâm thương mại Halles de Seura ở Paris cũng có một hạng mục được quy hoạch dưới dạng KGCC trong nhà nhưng được bố trí rất nhiều cây xanh cùng với một lối vào rộng và rất “bề thế” để tạo cảm giác thông thoáng cho người sử dụng.

Tại Berlin cũng có những khu thương mại (chẳng hạn như khu Friedrichstrasse-Passagen) và những sân trong rất rộng và cao ngay trong lòng các toà nhà văn phòng, ngân hàng và viện bảo tàng. Những không gian này được thiết kế cho phù hợp với điều kiện khí hậu bản địa, song cũng để đảm bảo sức hấp dẫn tối đa của những không gian “công cộng” đó đối với khách thăm và người tiêu dùng. Một khu vực khác tại Berlin có tên Daimler City với rất nhiều KGCC dạng khép kín theo nhiều hình thái khác nhau. Trung tâm Sony Center với một sân trong rất rộng có mái vòm lớn được thiết kế theo công nghệ mới ở phía trên đảm bảo tạo ra một KGCC có quy mô tương đương với một quảng trường nhỏ và có nhiều lối đi thông ra ngoài. Đối diện với trung tâm này là tổ hợp nhà của Daimler. Trong tổ hợp này có một tuyến hành lang rất rộng nối liền nhiều toà nhà được cải tạo thành một tuyến phố kinh doanh có không gian khép kín và cuối cùng tầng trệt và tầng ngầm của các toà nhà hai bên phố được nối liền với nhau thành một trung tâm thương mại.

Tại Roma, dường như KGCC cũng có xu hướng khép kín dần như những campo có từ thời La Mã cổ đại. Đến giữa thế kỷ 18, những bản sơ đồ thành Roma nổi tiếng của Giovanni Battista Nolli (1748) cũng đã thể hiện không gian bên trong của các công trình tôn giáo và sân trong của các dinh thự theo cách tương tự như những KGCC mở trên các đường phố hay các quảng trường, từ đó tạo nên sự phong phú về loại hình KGCC của thành Roma cũng như khả năng bổ sung và đối thoại giữa những không gian đó. Hai thế kỷ sau, những công trình độc đáo như “toà thành thời Trung cổ” của công viên âm nhạc (do kiến trúc sư Renzo Piano thiết kế) hay ý tưởng “cánh đồng bất tận” của Viện bảo tàng nghệ thuật đương đại Roma (do văn phòng kiến trúc Zaha Hadid có trụ sở tại Luân Đôn thiết kế) cũng có nhiều điểm tương đồng với hình thức “khép kín” KGCC và đảm bảo sự tiếp nối với cấu trúc đô thị nhưng không hề tạo ra tình trạng “cô lập KGCC”.

Việc đưa KGCC vào bên trong cũng là một hệ quả của việc ứng dụng thành công nhiều công nghệ mới về thông tin liên lạc trong lĩnh vực xây dựng. Khái niệm “toà nhà thông minh” tương ứng với việc biến những công trình xây dựng truyền thống thành các tổ hợp nhà có quy mô lớn liên kết với nhau. Việc kết nối các công trình xây dựng thành những tổ hợp thương mại đặt ra vấn đề về vai trò của KGCC đương đại vào thời kỳ mà các tập đoàn đa quốc gia đang có xu hướng đầu tư vào các đô thị.

TC KTVN lược theo Vietbao.net

Nguồn ảnh: Internet
Theo Tạp Chí Kiến Trúc Việt Nam số 5/2012