Báo cáo tổng hợp Quy hoạch tỉnh Thái Nguyên thời kỳ 2021–2030, tầm nhìn đến năm 2050 là một tài liệu mang tính chiến lược quan trọng, có ý nghĩa định hướng cho sự phát triển toàn diện của tỉnh trong giai đoạn mới. Báo cáo không chỉ phân tích và đánh giá hiện trạng mà còn làm rõ những tiềm năng, lợi thế và thách thức của Thái Nguyên, từ đó xác định tầm nhìn dài hạn và định hướng phát triển bền vững. Trong đó, phần phân tích các yếu tố tự nhiên, tài nguyên, môi trường và điều kiện kinh tế – xã hội giữ vai trò nền tảng, là cơ sở để xây dựng quy hoạch phù hợp, khoa học và khả thi.
- Vị trí:
Tỉnh Thái Nguyên có vị trí tọa độ địa lý từ 20020’ đến 22025’ Vĩ độ Bắc; từ 105025’ đến 106016’ Kinh độ Đông, gồm 09 đơn vị hành chính cấp huyện, trong đó có 06 huyện (Định Hóa, Võ Nhai, Phú Lương, Đồng Hỷ, Đại Từ, Phú Bình), 03 thành phố (Thái Nguyên, Sông Công, Phổ Yên); 178 đơn vị hành chính cấp xã, gồm 128 xã, 41 phường và 09 thị trấn. Theo kết quả kiểm kê đất đai năm 2019 (tổng kiểm kê đất đai 5 năm/lần theo Quyết định của tỉnh), tổng diện tích tự nhiên tỉnh Thái Nguyên là 352.196 ha. Ranh giới lập quy hoạch như sau:
+ Phía Bắc tiếp giáp với tỉnh Bắc Kạn;
+ Phía Nam tiếp giáp với thủ đô Hà Nội;
+ Phía Tây tiếp giáp với các tỉnh Vĩnh Phúc, Tuyên Quang;
+ Phía Đông tiếp giáp với các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Giang.
- Thời kỳ lập quy hoạch:
+ Thời kỳ quy hoạch: 2021-2030;
+ Tầm nhìn dài hạn: Đến năm 2050.
- Nội dung và ý nghĩa lập quy hoạch:
Trước hết, Thái Nguyên sở hữu một vị trí địa lý được đánh giá là “cửa ngõ chiến lược” của vùng Trung du và Miền núi phía Bắc. Nằm cách Thủ đô Hà Nội chỉ 75 km và cách sân bay quốc tế Nội Bài khoảng 50 km, tỉnh có điều kiện đặc biệt thuận lợi để giao lưu kinh tế, văn hóa và phát triển các hoạt động thương mại – dịch vụ. Thái Nguyên còn nối liền với các tỉnh biên giới Việt – Trung qua hệ thống quốc lộ quan trọng như quốc lộ 3, quốc lộ 1B và quốc lộ 37. Đây là lợi thế để tỉnh trở thành đầu mối giao thông, trung tâm liên kết vùng cũng như cửa ngõ kết nối khu vực miền núi phía Bắc với đồng bằng sông Hồng và các cảng biển lớn của cả nước.
Vị trí này cũng góp phần định hình vai trò đặc biệt của Thái Nguyên trong lĩnh vực quốc phòng – an ninh. Tỉnh được xem như “lá chắn” quan trọng phía Bắc của Thủ đô Hà Nội, đồng thời là trung tâm đào tạo lớn của cả nước với sự hiện diện của nhiều trường đại học, học viện và bệnh viện tuyến trung ương. Bên cạnh đó, truyền thống phát triển công nghiệp cơ khí – luyện kim đã giúp Thái Nguyên sớm hình thành nền tảng công nghiệp vững chắc, tạo đà để chuyển dịch mạnh sang công nghiệp công nghệ cao trong thời kỳ mới.
Về điều kiện tự nhiên, Thái Nguyên là tỉnh miền núi với địa hình đa dạng, chủ yếu là đồi núi thấp và thấp dần từ Bắc xuống Nam. Hai phần ba diện tích nằm ở độ cao trên 100m, tạo nên vùng sinh thái đặc thù phù hợp phát triển nông – lâm nghiệp, cây công nghiệp và du lịch sinh thái. Dãy Tam Đảo với đỉnh cao 1.590m tạo ra vùng khí hậu mát mẻ, hệ sinh thái phong phú và nhiều tiềm năng du lịch nghỉ dưỡng. Trong khi đó, khu vực phía Đông với các khối núi đá vôi ở độ cao 500–600m hình thành nhiều cảnh quan độc đáo. Phía Nam lại là vùng địa hình thấp hơn, thuận lợi phát triển đô thị, công nghiệp và hệ thống hạ tầng kỹ thuật đồng bộ.
Địa chất của tỉnh cũng mang tính đa dạng và phức tạp, nằm trong ba đới cấu trúc lớn của miền Đông Bắc gồm Lô Gâm, Sông Hiến và An Châu. Với 35 hệ tầng địa chất trải dài từ Cambri trung tới Đệ tứ, Thái Nguyên có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, nhiều loại đá trầm tích và khoáng sản kim loại, tạo tiền đề quan trọng cho phát triển công nghiệp khai khoáng, luyện kim và vật liệu xây dựng. Tuy nhiên, cấu trúc địa chất phức tạp, có nhiều đứt gãy lớn cũng đặt ra những yêu cầu cao trong quản lý tài nguyên và phòng chống thiên tai, nhất là nguy cơ trượt lở, nứt đất tại các khu vực miền núi.
Khí hậu của Thái Nguyên mang tính chất nhiệt đới gió mùa, nóng ẩm, phân hóa rõ rệt theo mùa. Mùa hè nóng ẩm và mưa nhiều, kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10; mùa đông lạnh và khô từ tháng 12 đến tháng 2 năm sau. Đặc biệt, sự phân hóa nhiệt độ giữa các vùng, từ lạnh nhiều ở phía Bắc huyện Võ Nhai đến vùng ấm ở các huyện phía Nam và các thành phố, tạo điều kiện thuận lợi phát triển nhiều loại cây trồng khác nhau. Tuy nhiên, khoảng 87% lượng mưa tập trung vào mùa mưa, trong đó riêng tháng 8 chiếm gần 30% tổng lượng mưa cả năm, là nguyên nhân gây lũ lụt cục bộ, lũ quét và sạt lở đất ở nhiều khu vực. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ sở quan trọng để tỉnh chú trọng quy hoạch thủy lợi, bảo vệ môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Về thủy văn, Thái Nguyên được thiên nhiên ưu đãi với mạng lưới sông suối dày đặc, mật độ trung bình 1,2 km/km². Hai con sông chính là sông Cầu và sông Công có vai trò sống còn đối với sản xuất nông nghiệp và đời sống người dân trong vùng. Hơn 4.000 ao hồ tự nhiên và nhân tạo, cùng với trữ lượng nước mặt 3–4 tỷ m³/năm, giúp tỉnh có nguồn nước dồi dào cho sinh hoạt, nông nghiệp và phát triển du lịch. Hồ Núi Cốc – một trong những hồ nhân tạo lớn của miền Bắc – vừa có giá trị kinh tế vừa mang ý nghĩa quan trọng trong điều tiết nguồn nước và phát triển du lịch sinh thái.
Theo báo cáo, phần lớn diện tích tỉnh nằm trong lưu vực sông Cầu, một trong những con sông lớn của vùng Đông Bắc. Đập Thác Huống trên sông Cầu hiện cung cấp nước tưới cho 24.000 ha đất nông nghiệp của Thái Nguyên và cả các huyện giáp ranh, thể hiện vai trò quan trọng trong an ninh lương thực và phát triển kinh tế nông nghiệp. Các phụ lưu như sông Đu, Nghinh Tường, Chợ Chu hay sông Rong góp phần làm giàu thêm hệ thống thủy văn phong phú của tỉnh.
Từ những điều kiện tự nhiên và tài nguyên như vậy, báo cáo quy hoạch đã xác định nhiều tiềm năng, lợi thế chiến lược cho Thái Nguyên. Đó là lợi thế kết nối vùng giúp tỉnh trở thành trung tâm công nghiệp – dịch vụ; lợi thế khí hậu và sinh thái phù hợp phát triển nông nghiệp xanh; lợi thế địa hình và cảnh quan để mở rộng du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng; và nguồn nước dồi dào để phát triển thủy lợi, nuôi trồng thủy sản và du lịch hồ đập. Đồng thời, báo cáo cũng thẳng thắn chỉ ra các thách thức: nguy cơ thiên tai, ô nhiễm môi trường từ khai thác khoáng sản, áp lực phát triển đô thị hóa nhanh và nhu cầu hạ tầng ngày càng cao.
Tất cả những phân tích này là cơ sở khoa học quan trọng để xây dựng quy hoạch phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh trong giai đoạn 2021–2030. Tỉnh hướng tới hình ảnh một trung tâm kinh tế hiện đại, năng động, có nền công nghiệp công nghệ cao làm trụ cột; một trung tâm giáo dục – y tế – đào tạo của vùng; một điểm đến du lịch sinh thái đặc sắc; và một địa phương phát triển bền vững, có môi trường sống chất lượng cao, hài hòa với thiên nhiên.
Quy hoạch Thái Nguyên thời kỳ mới thể hiện khát vọng phát triển mạnh mẽ, dựa trên những giá trị truyền thống, tiềm năng sẵn có và tầm nhìn chiến lược dài hạn. Đây sẽ là kim chỉ nam quan trọng để tỉnh bứt phá, nâng cao vị thế, đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của vùng Trung du – Miền núi phía Bắc và cả nước.
