Đổi mới nguồn tài trợ cho các hệ thống Metro
Trong khuôn khổ Hội thảo quốc tế về phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, ông Andrew Hodgson – chuyên gia tư vấn cao cấp quốc tế trong lĩnh vực hạ tầng và tài chính đô thị – đã trình bày bài tham luận “Đổi mới nguồn tài trợ cho các hệ thống Metro”.
Bài trình bày mang đến góc nhìn toàn cầu về cơ chế huy động vốn, thu hồi giá trị đất đai và hợp tác công – tư (PPP), từ đó đề xuất giải pháp khả thi cho Việt Nam trong phát triển mạng lưới Metro bền vững và tự chủ tài chính.
Theo ông Hodgson, chi phí xây dựng metro rất cao, trong khi nguồn thu từ giá vé chỉ bù đắp 30–60% chi phí vận hành, khiến hầu hết các đô thị trên thế giới đều gặp khó khăn trong cân đối tài chính.
Các thành phố như Hong Kong, Tokyo, London, Paris… đã phải đa dạng hóa mô hình tài chính, kết hợp giữa ngân sách công, trái phiếu đô thị, nguồn vốn phát triển quốc tế, thuế tăng giá trị đất, và đầu tư tư nhân.
Chuyên gia Andrew Hodgson đưa ra ba nhóm giải pháp cốt lõi để tăng tính khả thi tài chính cho các dự án Metro:
- Tăng doanh thu trực tiếp – thông qua việc mở rộng dịch vụ, tăng sản lượng hành khách, tối ưu hóa quảng cáo, cho thuê không gian thương mại trong nhà ga.
- Giảm chi phí đầu tư và vận hành – bằng các mô hình hợp tác công – tư (PPP), quản lý tập trung, chuẩn hóa kỹ thuật và tái cấu trúc vốn vay.
- Phát triển nguồn thu gián tiếp – khai thác giá trị đất đai và bất động sản quanh các tuyến Metro (Value Capture), như mô hình “Đường sắt + Bất động sản” tại Hong Kong và Tokyo.
Tham luận giới thiệu nhiều mô hình thực tiễn quốc tế đã giúp Metro trở thành động lực phát triển kinh tế – xã hội:
Hong Kong (MTR): áp dụng mô hình Rail + Property, phát triển thương mại, nhà ở và văn phòng quanh ga, giúp MTR có lợi nhuận ổn định từ bất động sản (chiếm 29% doanh thu).
London (Crossrail & Jubilee Line): triển khai thuế phát triển (Business Rate Supplement), huy động được hơn 4 tỷ bảng Anh để đầu tư metro mới.
New York (Hudson Yards): áp dụng cơ chế TIF – Tax Increment Financing, sử dụng phần tăng thu thuế địa phương để hoàn vốn đầu tư hạ tầng.
Helsinki, Dubai, Bangalore: đánh thuế gia tăng giá trị bất động sản trong bán kính 500–1000m quanh ga metro để tái đầu tư cho hệ thống.
Những mô hình này đã chứng minh hiệu quả trong việc huy động nguồn lực xã hội, đồng thời khuyến khích phát triển đô thị nén và gia tăng giá trị đất đai quanh các hành lang giao thông công cộng.
Ông Hodgson nhận định, Hà Nội và TP.HCM đang ở thời điểm quan trọng để hình thành hệ thống Metro hiện đại. Tuy nhiên, để đảm bảo tính bền vững, Việt Nam cần:
Thiết lập cơ chế pháp lý rõ ràng cho mô hình TOD (Transit-Oriented Development);
Thúc đẩy thu hồi giá trị đất đai (Land Value Capture) quanh các tuyến metro;
Phát hành trái phiếu đô thị và tăng cường hợp tác công – tư (PPP);
Đa dạng hóa nguồn thu thông qua quảng cáo, cho thuê không gian, khai thác tiện ích và phát triển thương mại.
Bên cạnh đó, cần phối hợp giữa quy hoạch đô thị, chính sách thuế và kế hoạch đầu tư công, nhằm tạo chu trình tài chính khép kín giữa phát triển metro và tăng trưởng kinh tế đô thị.
Bài tham luận của Andrew Hodgson đã chỉ ra rằng “tài chính không chỉ là nguồn lực, mà là động lực chiến lược của phát triển Metro”.
Với các cơ chế huy động vốn sáng tạo, hợp tác công – tư hiệu quả và khai thác giá trị đất đô thị, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng hệ thống Metro hiện đại, bền vững và tự chủ, góp phần định hình bộ mặt đô thị thông minh, xanh và đáng sống trong tương lai.
Nguồn: Đổi mới nguồn tài trợ cho các hệ thống Metro
Tác giả: Andrew Hodgson
