"Những giải pháp mang tính đột phá trong quy hoạch, kiến trúc đối với khu vực nội đô lịch sử theo hướng bền vững khi thực hiện Điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn 2065."

Trong suốt chiều dài lịch sử hơn 1000 năm, Hà Nội luôn giữ vị thế trung tâm chính trị, hành chính, văn hóa, kinh tế của quốc gia. Từ khi được xác lập là Thủ đô trong Hiến pháp 1946 và sau ngày Giải phóng Thủ đô 1954, Hà Nội đã trải qua 70 năm tái thiết và phát triển mạnh mẽ, khẳng định vai trò là đô thị loại đặc biệt, trung tâm lớn về kinh tế, giáo dục, khoa học – công nghệ và hội nhập quốc tế. Trong bối cảnh đó, việc định hướng phát triển khu vực nội đô lịch sử theo hướng bền vững, đặc biệt là trong điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô đến 2045, tầm nhìn 2065, là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo tồn giá trị văn hiến ngàn năm đồng thời tạo dựng đô thị hiện đại, đáng sống.

Khu vực nội đô lịch sử – bao gồm các quận Ba Đình, Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng, Đống Đa và một phần Tây Hồ – là “lõi di sản” của Thủ đô, nơi hội tụ các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể đặc sắc: Hoàng thành Thăng Long, Phố cổ, Phố Pháp, các làng cổ ven đô, cùng hệ thống sông hồ – cây xanh tạo nên bản sắc đặc trưng của Hà Nội. Không gian này hình thành từ cấu trúc làng xóm truyền thống, phát triển mạnh thời Pháp thuộc và tiếp tục được mở rộng qua nhiều giai đoạn quy hoạch sau 1954. Tuy nhiên, trước tốc độ đô thị hóa nhanh, khu vực nội đô lịch sử cũng đang đứng trước nhiều thách thức lớn.

Tham luận chỉ ra sáu vấn đề nổi bật: (1) Tăng dân số cơ học quá nhanh, gây quá tải hạ tầng xã hội và kỹ thuật; (2) Di dời các cơ sở công nghiệp, bệnh viện, trường đại học theo chủ trương quy hoạch còn chậm và thiếu cơ chế đồng bộ; (3) Các làng xóm – vốn là cấu phần quan trọng của Thăng Long xưa – bị đô thị hóa tự phát làm phá vỡ cấu trúc không gian truyền thống; (4) Cải tạo chung cư cũ đình trệ do vướng mắc chính sách và hạn chế kiểm soát phát triển; (5) Phương tiện giao thông cá nhân tăng nhanh, vượt xa năng lực hạ tầng; (6) Thiếu quỹ đất và hệ thống hạ tầng xã hội, đặc biệt là trường học, cây xanh, bãi đỗ xe. Những bất cập này đang ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng môi trường sống và khả năng phát triển bền vững của khu vực.

Để hiểu sâu hơn về hiện trạng, tham luận điểm lại quá trình chuyển hóa không gian nội đô từ năm 1954 đến nay. Giai đoạn 1945–1954, quá trình phát triển đô thị gần như ngưng trệ do chiến tranh, nhưng cấu trúc phố cổ và phố cũ thời Pháp đã hình thành cơ sở không gian quan trọng. Quy hoạch Hà Nội 1954–1960 định hướng phát triển toàn bộ về phía Nam sông Hồng, lấy các khu Ba Đình – Hoàn Kiếm – phía Nam Hồ Tây làm trung tâm. Đến quy hoạch năm 1960 với sự hỗ trợ của Liên Xô, thành phố tiếp tục được định hướng mở rộng nhưng chịu ảnh hưởng nặng nề của chiến tranh phá hoại, khiến nhiều nội dung không được triển khai. Sau 1954 đến nay, Hà Nội đã trải qua tám lần nghiên cứu và điều chỉnh quy hoạch, trong đó nội đô lịch sử luôn là trọng tâm của mọi định hướng phát triển.

Trên cơ sở đó, tham luận nhấn mạnh yêu cầu tiếp cận phát triển bền vững. Theo khái niệm quốc tế, “phát triển bền vững” là sự kết hợp hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường. Còn “đô thị bền vững” là mô hình bảo đảm sự hài hòa giữa kinh tế đô thị, môi trường đô thị, văn hóa – xã hội và quản lý đô thị. Đây cũng là hệ tiêu chí quan trọng để đánh giá một thành phố hiện đại và đáng sống.

Từ bối cảnh trên, tham luận hướng đến hệ thống giải pháp mang tính đột phá cho nội đô lịch sử khi điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô đến 2045, tầm nhìn 2065. Các định hướng lớn bao gồm: kiểm soát phát triển dân số và mật độ xây dựng; đẩy nhanh di dời bệnh viện, cơ quan, trường đại học; bảo tồn cấu trúc làng xóm gốc và cảnh quan di sản; cải tạo chung cư cũ theo cơ chế đặc thù; phát triển hệ thống giao thông công cộng nhằm giảm phương tiện cá nhân; và tăng cường quỹ đất hạ tầng xã hội – cây xanh – không gian công cộng.

Bên cạnh đó, tài liệu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản đô thị như nền tảng tạo bản sắc. Hà Nội cần tiếp tục gìn giữ các khu vực đặc trưng như Hoàng thành Thăng Long, Phố cổ, Phố Pháp, hồ Hoàn Kiếm, hệ thống đình – chùa – di tích, đồng thời phát huy giá trị văn hóa phi vật thể, từ phong tục tập quán đến nghề truyền thống. Sự kết hợp giữa bảo tồn và phát triển theo định hướng “đô thị sáng tạo” là chìa khóa đưa Hà Nội hòa nhập sâu rộng hơn với thế giới, giữ vững danh hiệu Thành phố Vì hòa bình (UNESCO, 1999) và Thành phố Sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế (UNESCO, 2019).

Tham luận khẳng định rằng các giải pháp đề xuất không chỉ nhằm giải quyết các vấn đề hiện tại mà còn hướng đến xây dựng một tầm nhìn dài hạn: đưa Hà Nội trở thành đô thị “Văn hiến – Văn minh – Hiện đại”, trung tâm của vùng đồng bằng sông Hồng, có sức cạnh tranh quốc tế, chất lượng sống cao và phát triển hài hòa giữa di sản và hiện đại. Đây là định hướng quan trọng để Thủ đô phát triển ngang tầm thủ đô các nước tiên tiến trong khu vực vào năm 2045 và xa hơn.

"ThS.KTS Nguyễn Đức Hùng – Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội
ThS.KTS Lưu Hồng Quang – Phó Trưởng phòng QLQHKT & HTKT – HUPI"