Năm 2024 đánh dấu một chặng đường đặc biệt ý nghĩa: 70 năm kể từ ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 – 10/10/2024). Bảy thập kỷ – một khoảng thời gian chưa dài đối với lịch sử phát triển của một đô thị, nhất là với Hà Nội – thành phố nghìn năm văn hiến; nhưng lại là giai đoạn chứa đựng những biến chuyển mạnh mẽ, sâu sắc và mang tính nền tảng đối với sự nghiệp quy hoạch, kiến trúc và phát triển đô thị của Thủ đô.

Ngay sau Giải phóng, Hà Nội khi ấy chỉ rộng khoảng 130 km² với hơn 380.000 dân, cơ sở hạ tầng còn đơn sơ, chịu ảnh hưởng nặng nề bởi chiến tranh. Từ xuất phát điểm khiêm tốn đó, Thủ đô đã cùng cả nước đi qua các giai đoạn lịch sử trọng đại: khôi phục và cải tạo kinh tế (1955–1960), thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, giai đoạn chống chiến tranh phá hoại, đến ngày thống nhất đất nước năm 1975 và đặc biệt bừng nở trong thời kỳ Đổi mới từ năm 1986. Mỗi giai đoạn phát triển đều gắn liền với những thay đổi lớn về tư duy quy hoạch, phương pháp tổ chức xây dựng và quản lý đô thị.

Trong suốt 70 năm qua, công tác quy hoạch Thủ đô luôn giữ vai trò then chốt, được Đảng, Nhà nước và chính quyền thành phố đặc biệt quan tâm. Ngay từ năm 1962, Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội đã được thành lập, mở đầu cho tiến trình quy hoạch đô thị mang tính bài bản, khoa học. Các chuyên gia Triều Tiên, Ba Lan, Liên Xô đã đồng hành cùng Hà Nội trong những đồ án quy hoạch đầu tiên, tạo nền tảng cho hệ thống quy hoạch hiện đại sau này.

Trải qua lịch sử, Hà Nội đã có 7 lần lập Quy hoạch chung, trong đó 4 quy hoạch chính thức được phê duyệt, từ Quy hoạch đến năm 2000 (1981), Quy hoạch điều chỉnh đến năm 2010 (1992), Quy hoạch đến năm 2020 theo Quyết định 108 (1998), cho đến Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn 2050 theo Quyết định 1259 (2011). Hiện nay, sau 13 năm thực hiện, Quy hoạch chung 1259 đang được nghiên cứu điều chỉnh, dự kiến trở thành Quy hoạch chung thứ 8, đánh dấu bước phát triển mới của công tác lập quy hoạch Thủ đô trong giai đoạn hội nhập sâu rộng.

Dựa trên những quy hoạch này, Hà Nội từng bước hình thành diện mạo đô thị hiện đại: những khu nhà ở đầu tiên như Kim Liên, Nguyễn Công Trứ, Giảng Võ, Trung Tự…; các khu công nghiệp như Thượng Đình, Minh Khai – Vĩnh Tuy; những công trình công cộng, văn hóa, giáo dục lớn như Tổng cục Thống kê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Trường ĐH Bách khoa, ĐH Kinh tế Quốc dân, khách sạn Thắng Lợi, hội trường Ba Đình… Từ nửa cuối thập niên 1990, cùng tốc độ phát triển bùng nổ của kinh tế – xã hội, hàng loạt khu đô thị mới, tuyến đường và công trình hạ tầng được triển khai, tạo nên hình ảnh một Hà Nội đổi mới, năng động, từng bước hiện đại.

Sau mở rộng địa giới hành chính năm 2008, Hà Nội đã chính thức trở thành một trong những đô thị có quy mô lớn nhất cả nước với hơn 3.300 km² và gần 9 triệu dân. Tư duy quy hoạch chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng phát triển vùng Thủ đô và chùm đô thị gồm đô thị trung tâm, 5 đô thị vệ tinh và 3 đô thị sinh thái, hướng đến xây dựng một Thủ đô “Văn hiến – Văn minh – Hiện đại”.

Tuy nhiên, cùng với những thành tựu nổi bật, đô thị Hà Nội vẫn đối diện nhiều thách thức: tốc độ đô thị hóa chưa đồng đều, phát triển chưa tương xứng với tiềm năng; ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường còn phổ biến; một số khu vực đô thị phát triển phân tán, thiếu đồng bộ; các đô thị vệ tinh chậm hình thành; áp lực lên hạ tầng xã hội tại khu vực trung tâm ngày càng gia tăng. Những yêu cầu mới về phát triển bền vững, tăng trưởng xanh, chuyển đổi số, thích ứng với biến đổi khí hậu… đặt ra nhiệm vụ phải đổi mới tư duy quản lý, hoàn thiện cơ chế và nâng cao chất lượng quy hoạch.

Với tinh thần nhìn lại 70 năm để định hướng cho chặng đường tiếp theo, hội thảo “Thủ đô Hà Nội – 70 năm sự nghiệp quy hoạch – kiến trúc và phát triển đô thị (1954–2024)” được tổ chức nhằm tạo diễn đàn khoa học để các nhà quản lý, chuyên gia, nhà khoa học chia sẻ kinh nghiệm, đánh giá thẳng thắn những thành công, hạn chế và đề xuất giải pháp chiến lược cho tương lai.

Tài liệu hội thảo được biên soạn công phu, chọn lọc các tham luận, tổng kết và nghiên cứu chuyên sâu xoay quanh nhiều chủ đề trọng tâm:

+ Lịch sử hình thành và phát triển hệ thống quy hoạch Thủ đô qua từng thời kỳ.

+ Đánh giá thực trạng phát triển đô thị Hà Nội và những vấn đề đặt ra.

+ Định hướng hoàn thiện mô hình chùm đô thị Thủ đô, phát triển đô thị vệ tinh.

+ Giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện quy hoạch, bảo đảm phát triển đồng bộ, bền vững.

+ Ứng dụng khoa học – công nghệ, chuyển đổi số, đổi mới quản lý đô thị trong bối cảnh mới.

Tài liệu không chỉ phản ánh bức tranh toàn diện về quá trình 70 năm kiến thiết và phát triển đô thị của Hà Nội, mà còn mang ý nghĩa quan trọng đối với công tác hoạch định chính sách, nghiên cứu khoa học và quản lý quy hoạch – kiến trúc trong thời gian tới. Đây là nguồn tư liệu quý, giúp các nhà lãnh đạo, các chuyên gia, các tổ chức và cá nhân quan tâm có được cái nhìn sâu sắc và hệ thống về hành trình quy hoạch Thủ đô, đồng thời cung cấp cơ sở cho những định hướng chiến lược nhằm xây dựng Hà Nội trở thành thành phố phát triển bền vững, hiện đại, xứng tầm quốc gia và khu vực.

Hy vọng tài liệu hội thảo sẽ đóng góp thiết thực cho sự nghiệp phát triển Thủ đô, để Hà Nội tiếp tục tỏa sáng – một thành phố đáng sống, văn hiến, văn minh và hiện đại, tiếp nối truyền thống nghìn năm và vươn mạnh trong thời đại mới.

"Ông Tô Anh Tuấn

Chủ tịch Hội Quy hoạch PTĐT Hà Nội

Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch PTĐT Việt Nam."