TS. Phạm Hoàng Phi
TT Giống và Lâm Nghiệp công nghệ cao, Ttường Đại học Lâm nghiệp
Trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng mạnh mẽ, cây xanh đô thị không chỉ là yếu tố trang trí mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện môi trường sống, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân thành phố. Hà Nội – Thủ đô ngàn năm văn hiến – với vị thế đặc biệt về lịch sử, văn hóa và môi trường, đòi hỏi một chiến lược phát triển cây xanh bài bản, khoa học và bền vững. Chính vì vậy, việc lựa chọn loài cây trồng trong đô thị, đặc biệt là tại Hà Nội, cần được xem xét một cách cẩn trọng, dựa trên các tiêu chí khoa học và thực tiễn phù hợp.
Cây xanh trong đô thị không chỉ có tác dụng làm đẹp cảnh quan mà còn góp phần cải thiện chất lượng không khí, điều hòa vi khí hậu, giảm thiểu tiếng ồn, chống ngập úng và tạo không gian nghỉ ngơi, thư giãn cho cư dân. Một cây xanh trưởng thành có thể hấp thụ tới 22 kg CO₂ mỗi năm và lọc được nhiều khí độc hại như SO₂, NO₂, giúp làm sạch không khí và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, hệ thống cây xanh còn giúp hạ nhiệt độ đô thị trung bình từ 2,5–3°C, tạo “hiệu ứng ốc đảo” trong các khu vực bị đô thị hóa cao.
Tuy nhiên, thực trạng cây xanh đô thị Hà Nội vẫn còn nhiều bất cập. Đặc điểm địa hình trũng thấp, mực nước ngầm cao, cùng với hệ thống hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ khiến cây xanh dễ bị đổ ngã trong mùa mưa bão. Nhiều tuyến phố có cây trồng hàng chục năm tuổi nhưng kích thước hố trồng không phù hợp, gây chèn ép hệ rễ, làm giảm sức sống và dễ gây tai nạn trong điều kiện thời tiết xấu. Việc chăm sóc, cắt tỉa và duy trì cây xanh còn nhiều hạn chế về kỹ thuật, dẫn đến tình trạng cây suy yếu, phát triển lệch tán hoặc bị sâu bệnh tấn công.
Để cải thiện tình trạng này, việc lựa chọn loài cây xanh cần tuân theo những nguyên tắc cụ thể: ưu tiên loài cây bản địa (vì đã thích nghi tốt với môi trường khí hậu, thổ nhưỡng), nguyên tắc “đất nào cây ấy”, lựa chọn loài cây theo công năng sử dụng (che bóng, chắn bụi, tạo cảnh quan), đáp ứng yêu cầu thẩm mỹ và tiết kiệm kinh tế. Một số cây như bằng lăng, phượng vĩ, long não, chẹo, trúc đào… không chỉ đẹp về hình thức mà còn có khả năng hấp thụ kim loại nặng, chịu ô nhiễm, giúp làm sạch môi trường đô thị.
TS. Phạm Hoàng Phi đã áp dụng phương pháp phân tích đa cấp bậc (AHP) để xây dựng khung tiêu chí lựa chọn cây xanh đô thị với ba lớp phân cấp. Lớp A là mục tiêu chung – xây dựng hệ thống cây xanh bền vững; lớp B bao gồm bốn nhóm tiêu chí chính: khả năng thích nghi, giá trị cảnh quan, giá trị công năng và đặc tính sinh học; lớp C là các tiêu chí cụ thể như khả năng chịu úng, chịu gió bão, khả năng chống sâu bệnh, hình thái tán lá, độ dẻo dai của thân cành, khả năng tạo bóng mát, tính thẩm mỹ và tuổi thọ cây. Tổng cộng có 15 tiêu chí cụ thể, được lượng hóa và đánh giá để đưa ra lựa chọn tối ưu cho cây trồng đô thị Hà Nội.
Bên cạnh các tiêu chí khoa học, việc phát triển cây xanh cũng cần căn cứ vào định hướng quy hoạch tổng thể đô thị, tích hợp với kiến trúc, giao thông và hệ thống hạ tầng. Cây xanh không thể tách rời khỏi bối cảnh không gian sống mà phải hòa quyện, tạo nên bản sắc riêng biệt cho từng khu phố, từng công trình. Một hàng cây cổ thụ không chỉ làm dịu nắng hè mà còn kể những câu chuyện văn hóa, lịch sử của thành phố.
Kết luận, bài viết nhấn mạnh rằng để Hà Nội phát triển theo hướng “đô thị xanh – thông minh – bền vững”, việc phát triển hệ thống cây xanh cần được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược quy hoạch đô thị. Việc lựa chọn cây trồng phải dựa trên cơ sở khoa học, phù hợp với điều kiện khí hậu, địa hình, thổ nhưỡng và mang lại giá trị thẩm mỹ, sinh thái, kinh tế lâu dài. Đồng thời, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chuyên môn, nhà khoa học và cộng đồng dân cư để thực hiện hiệu quả công tác trồng, bảo vệ và duy trì cây xanh đô thị. Bởi lẽ, mỗi hàng cây, mỗi tán lá không chỉ là một phần của cảnh quan, mà còn là biểu tượng của một Hà Nội xanh – sạch – đẹp, đáng sống cho các thế hệ tương lai.
