“GIẢI PHÁP BẢO TỒN, PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG CÔNG VIÊN, CÂY XANH, MẶT NƯỚC VÀ CẢNH QUAN THÀNH PHỐ HÀ NỘI THEO BẢN SẮC ĐÔ THỊ VĂN MINH – VĂN HIẾN”

Tài liệu hội thảo khoa học năm nay được biên soạn trong bối cảnh Hà Nội đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải phát triển đô thị theo hướng bền vững, hài hòa và mang đậm bản sắc Thủ đô ngàn năm văn hiến. Trong thư mời gửi các nhà khoa học và chuyên gia, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, KTS Trần Ngọc Chính đã gợi ý chủ đề trọng tâm: “Giải pháp bảo tồn, phát triển hệ thống công viên, cây xanh, mặt nước và cảnh quan thành phố Hà Nội theo bản sắc của thành phố Văn minh – Văn hiến”. Đây không chỉ là một chủ đề lớn, rộng và khó, mà còn chạm đến căn cốt của công tác quy hoạch đô thị Hà Nội trong giai đoạn hiện nay: bảo tồn giá trị, khơi dậy bản sắc và ứng xử văn minh với tự nhiên.

Tài liệu hội thảo được xây dựng dựa trên cách tiếp cận liên ngành – từ lịch sử đô thị, kiến trúc cảnh quan, môi trường, văn hóa đến quy hoạch hiện đại – nhằm giúp người đọc hình dung đầy đủ vai trò của nước, của cây xanh và của các không gian mở trong việc kiến tạo đặc trưng không gian đô thị Hà Nội. Điểm nổi bật của tài liệu là sự kết hợp giữa các nghiên cứu khoa học và góc nhìn văn hóa – lịch sử, tạo nên một hệ thống luận điểm phong phú, sâu sắc và đầy gợi mở.

Mở đầu tài liệu, phần Đặt vấn đề nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố nước trong tâm thức và đời sống người Việt, thể hiện qua các khái niệm quen thuộc như “đất nước”, “làng nước”. Từ những cảm nhận rất đời thường đó, tác giả dẫn dắt người đọc trở về nguồn gốc của nền văn minh lúa nước – nơi nước giữ vai trò quyết định trong định cư, canh tác và tổ chức không gian sống. Đồng bằng sông Hồng, với hệ thống sông Cái và các phụ lưu như sông Đà, sông Lô, sông Cầu, sông Thái Bình…, chính là cái nôi hình thành nên lối sống, văn hóa và kiến trúc cư trú đặc trưng của người Việt từ thời nguyên thủy đến cổ đại.

Các chương tiếp theo trình bày sinh động những minh chứng lịch sử về tầm quan trọng của mặt nước trong kiến trúc dân gian và đô thị cổ truyền. Từ hình ảnh ngôi nhà truyền thống Bắc Bộ luôn quay mặt ra ao, đến lũy tre xanh và hào nước bao bọc làng xóm, tài liệu mô tả sự hòa quyện bền chặt giữa con người và môi trường tự nhiên. Những dẫn chứng về Cổ Loa – đô thị sớm nhất còn dấu tích – cho thấy tổ tiên người Việt đã biết quy hoạch không gian theo nguyên tắc “thuận thiên”, tận dụng địa hình và mặt nước vào phòng thủ và cư trú. Thành Cổ Loa, với các tường đất uốn lượn theo địa hình và hệ thống hào nước sâu, minh chứng cho tư duy quy hoạch mềm mại, linh hoạt, đối lập hoàn toàn với kiểu thành quách vuông vức, cứng nhắc của phương Bắc.

Tiếp nối mạch lịch sử, tài liệu dẫn người đọc đến giai đoạn Thăng Long – Hà Nội, nơi yếu tố nước tiếp tục được khai thác triệt để trong việc tổ chức không gian đô thị. Sông Tô Lịch, Hồ Tây và mạng lưới sông hồ dày đặc không chỉ tạo nên cảnh quan đặc hữu, mà còn là hệ thống điều hòa khí hậu, giao thông và thoát nước tự nhiên của kinh thành. Những nhận xét của các học giả quốc tế như Piere Clément – “Hà Nội tồn tại mong manh giữa đất và nước” – được tài liệu lý giải sâu sắc hơn bằng cách phân tích giá trị tinh thần mà yếu tố nước đem lại trong văn hóa Việt: sự bình yên, trầm lắng, tính gắn kết cộng đồng và khả năng tạo dấu ấn thẩm mỹ độc đáo cho không gian đô thị.

Một phần quan trọng khác của tài liệu là hệ thống các nghiên cứu chuyên sâu và tham khảo từ nhiều nguồn, bao gồm: giải pháp phát triển cây xanh đô thị, quản lý không gian mặt nước, vai trò của cây xanh trong giảm nhiệt đô thị, ứng dụng công nghệ xanh trong quy hoạch, và kinh nghiệm quốc tế trong bảo tồn cảnh quan tự nhiên. Các công trình nghiên cứu của TS. Phạm Hoàng Phi, KTS. Châu Thanh Tùng, TS.KTS Trương Văn Quảng… được tuyển chọn nhằm làm rõ các hướng tiếp cận khoa học và thực tiễn trong bảo tồn – phát triển không gian xanh.

Tài liệu không chỉ dừng lại ở việc hồi cứu lịch sử và nhận diện giá trị, mà còn mở ra những câu hỏi lớn về phát triển đô thị đương đại:

+ Làm thế nào để Hà Nội phát triển nhưng không đánh mất bản sắc “thành phố của sông hồ”?

+ Cần tổ chức lại không gian mặt nước ra sao để vừa đáp ứng yêu cầu môi trường, vừa trở thành không gian công cộng chất lượng cao?

+ Làm thế nào để kết hợp hài hòa giữa công viên, cây xanh và hạ tầng đô thị trong điều kiện biến đổi khí hậu và áp lực dân số?

Với dung lượng phong phú và cấu trúc chặt chẽ, tài liệu hội thảo không chỉ là nguồn tư liệu quan trọng đối với các nhà quy hoạch, kiến trúc sư và nhà quản lý, mà còn là tài sản học thuật quý giá cho những ai quan tâm đến việc gìn giữ bản sắc Hà Nội. Tài liệu giúp người đọc hiểu rằng bảo tồn hệ thống cây xanh, mặt nước và cảnh quan không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn, mà còn là trách nhiệm văn hóa, trách nhiệm với lịch sử và tương lai của Thủ đô.

Tài liệu hội thảo, bằng cách nhìn xuyên suốt từ truyền thống đến hiện đại, từ bản sắc văn hóa đến khoa học quy hoạch, thể hiện một tinh thần nhất quán: muốn phát triển bền vững, Hà Nội phải trở về với những giá trị nền tảng của chính mình – đó là nước, là sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người, là bản sắc văn minh – văn hiến đã được bồi đắp qua hàng nghìn năm.

"GS.TS.KTS Nguyễn Quốc Thông – Chủ tịch Hội đồng Khoa học Hội Kiến trúc sư Việt Nam"