Vòng xoay hiện đại là một loại nút giao thông đặc biệt, được thiết kế với hình dạng tròn, có hệ thống biển báo kiểm soát các nhánh vào và hình học đặc trưng nhằm điều tiết lưu lượng giao thông ở tốc độ thấp. Khác với các loại nút giao thông truyền thống như nút giao điều khiển bằng đèn tín hiệu hoặc biển báo dừng, vòng xoay hiện đại mang lại nhiều lợi ích về an toàn giao thông, năng lực thông hành và hiệu quả vận hành.
Lịch sử phát triển cho thấy vòng xoay đã xuất hiện tại Hoa Kỳ từ hơn một thế kỷ trước, nhưng chỉ đến khi được cải tiến với các đặc điểm thiết kế hiện đại thì vòng xoay mới thực sự phát huy hiệu quả và ngày càng được ứng dụng rộng rãi. Hiện nay, tại Hoa Kỳ đã có hơn một nghìn vòng xoay hiện đại được xây dựng và con số này tiếp tục tăng nhanh. Trên toàn thế giới, hàng chục nghìn vòng xoay đang hoạt động, cho thấy đây là giải pháp nút giao hiệu quả, đặc biệt phù hợp với nhu cầu giao thông đô thị hiện đại.
* Phân loại vòng xoay theo thiết kế
Vòng xoay hiện đại được phân loại thành ba nhóm cơ bản theo kích thước và số làn xe: vòng xoay mini, vòng xoay một làn xe và vòng xoay nhiều làn xe. Mỗi loại có đặc điểm thiết kế riêng, được trình bày chi tiết trong Bảng 1.1, bao gồm tốc độ thiết kế mong muốn, đường kính vòng xoay, số làn xe tối đa trên mỗi nhánh vào và lưu lượng xe đặc trưng.
+ Vòng xoay mini: thích hợp cho giao thông thấp, đường kính nhỏ (13 – 27m), tốc độ vào từ 25 – 30km/h.
+ Vòng xoay một làn xe: đường kính trung bình (27 – 55m), tốc độ từ 30 – 40km/h.
+ Vòng xoay nhiều làn xe: phục vụ lưu lượng lớn, đường kính có thể lên tới 91m, tốc độ vào lên tới 50km/h.
Mỗi loại vòng xoay có những ưu nhược điểm riêng tùy vào điều kiện mặt bằng, lưu lượng giao thông và mục đích sử dụng.
Quá trình quy hoạch và thiết kế vòng xoay cần chú ý đến nhu cầu và đặc điểm sử dụng của nhiều nhóm đối tượng tham gia giao thông: người lái xe, người đi xe máy, người đi bộ, người đi xe đạp và xe cấp cứu.
+ Vòng xoay giúp giảm xung đột giao thông, giảm tốc độ phương tiện, tạo điều kiện thuận lợi cho việc ra quyết định và nâng cao an toàn, đặc biệt với người cao tuổi. Biển báo cần rõ ràng, dễ nhìn để hướng dẫn đúng cách cho người lái.
+ Với tốc độ thấp, vòng xoay một làn xe thường được người điều khiển xe máy, xe đạp chấp nhận tốt. Với vòng xoay nhiều làn xe, cần có các lối đi riêng như vỉa hè hoặc lối đi đa năng để đảm bảo an toàn.
+ Vòng xoay hiện đại tạo điều kiện cho người đi bộ qua đường an toàn hơn bằng cách bố trí đảo phân luồng, giúp họ chỉ cần quan sát một hướng phương tiện. Tuy nhiên, người khiếm thị có thể gặp khó khăn trong việc xác định vạch kẻ đường do yếu tố âm thanh và xúc giác bị hạn chế.
+ Mặc dù tốc độ giảm, vòng xoay vẫn cho phép xe cấp cứu di chuyển linh hoạt hơn so với nút giao đèn tín hiệu. Tuy nhiên, người điều khiển xe cấp cứu cần được đào tạo để xử lý hiệu quả trong vòng xoay.
Trong quy hoạch và thiết kế giao thông, vòng xoay hiện đại nên được cân nhắc như một phương án thay thế cho các nút giao truyền thống, đặc biệt trong những tình huống phù hợp với các đặc điểm của vòng xoay. Việc xem xét địa điểm cụ thể được chia thành hai nhóm: vị trí thuận lợi và vị trí hạn chế.
Một số trường hợp điển hình được đánh giá là phù hợp để áp dụng vòng xoay gồm:
+ Giảm tốc độ, hạn chế tiếng ồn, chi phí bảo trì thấp.
+ Tăng cường an toàn cho người đi bộ, đặc biệt là trẻ em.
+ Tối ưu hóa mặt cắt ngang tuyến đường, tiết kiệm không gian, tạo điều kiện phát triển cảnh quan đô thị.
+ Vòng xoay có thể giảm thời gian chờ, cải thiện lưu lượng.
+ Giảm tai nạn nghiêm trọng, đặc biệt tại các đường có tốc độ cao.
+ Tăng tính thẩm mỹ và khả năng vận hành tốt hơn so với các tín hiệu giao thông truyền thống.
Một số yếu tố có thể ảnh hưởng tiêu cực đến việc thiết kế và vận hành vòng xoay bao gồm:
+ Hạn chế về mặt bằng như không đủ phần đường bên phải, địa hình phức tạp, môi trường hạn chế.
+ Lưu lượng xe tải lớn, xe quá khổ từ các khu công nghiệp lân cận.
+ Gần các điểm nghẽn giao thông, như cổ chai, có thể làm giảm hiệu quả hoạt động của vòng xoay.
+ Lưu lượng người đi bộ/xe đạp quá lớn tạo ra xung đột giao thông cần thêm hệ thống kiểm soát.
+ Tọa lạc trên các trục đường chính có hệ thống đèn tín hiệu đồng bộ, khi đó vòng xoay có thể ảnh hưởng đến hiệu quả điều phối giao thông chung.
Mặc dù tồn tại các điều kiện bất lợi, vòng xoay vẫn có thể được thiết kế phù hợp với sự phối hợp của các cơ quan chức năng. Nếu không thể vượt qua các rào cản nêu trên, các loại nút giao khác cần được cân nhắc thay thế.
(Huycuong - ACUD24)
