“HÀ NỘI – DÒNG CHẢY LỊCH SỬ, VĂN HÓA VÀ THÁCH THỨC ĐƯƠNG ĐẠI”
Hà Nội – Thủ đô nghìn năm văn hiến – luôn được biết đến như một thành phố của ký ức, nơi những lớp trầm tích lịch sử, văn hóa và những dòng chảy tự nhiên đan xen tạo nên diện mạo độc đáo không thể trộn lẫn. Trong suốt chiều dài phát triển, sông Hồng và mạng lưới sông hồ đã đóng vai trò như nền tảng kiến tạo không gian cư trú, sinh kế và giao thương, đồng thời là biểu tượng văn hóa gắn liền với đời sống người dân. Tuy nhiên, giữa bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu, đô thị hóa nhanh chóng và những tác động nặng nề từ các hiện tượng thời tiết cực đoan như siêu bão số 3 Yagi năm 2024, mối quan hệ giữa Hà Nội và dòng sông của mình đang đứng trước nhiều thách thức mới.
Chính vì vậy, hội thảo khoa học “Hà Nội – Dòng chảy lịch sử, văn hóa và thách thức đương đại” được tổ chức với mục tiêu tạo ra một không gian học thuật đa chiều, nơi các nhà nghiên cứu, chuyên gia quy hoạch, kiến trúc sư, nhà quản lý và những người quan tâm có cơ hội thảo luận sâu về mối tương tác giữa thành phố và hệ thống sông ngòi. Hội thảo hướng đến việc khơi dậy những giá trị lâu bền, đồng thời đánh giá và định hình các giải pháp chiến lược cho phát triển đô thị Hà Nội trong tương lai.
Hội thảo đặt trọng tâm vào việc phân tích sự hình thành và phát triển của Hà Nội từ một vùng đất Long Đỗ – “rốn rồng” – nơi giao thoa giữa những dòng nước, đến một đại đô thị hiện đại có quy mô hơn ba nghìn km². Qua hàng nghìn năm, những con sông, hồ và ao đầm không chỉ tạo nền tảng sinh thái mà còn định hình cấu trúc đô thị. Hệ thống đường thủy từng là huyết mạch giao thương, kết nối Thăng Long với các vùng kinh tế trong khu vực. Các làng ven sông, những tuyến đê cổ, các trung tâm buôn bán và hệ thống chợ truyền thống hình thành từ chính giao điểm giữa nước và đất, giữa nhu cầu kiểm soát thiên nhiên và duy trì nhịp sống cộng đồng.
Nhưng khi đô thị hóa tăng tốc từ cuối thế kỷ XX, đặc biệt sau thời kỳ Đổi Mới và những đợt mở rộng hành chính lớn vào năm 2008, những không gian vốn mang tính lịch sử – sinh thái này dần bị lấn át bởi các khu dân cư mới, cơ sở hạ tầng quy mô lớn và việc khai thác đất đai thiếu kiểm soát. Hệ thống đê điều, dù đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ đô thị khỏi lũ lụt, lại vô tình tạo ra khoảng cách ngày càng lớn giữa thành phố và dòng sông. Người dân sống trong khu vực nội đô hiếm khi nhìn thấy sông Hồng, dù nó chỉ ở cách họ vài trăm mét. Dòng sông dần bị đẩy ra sau lưng đô thị, bị coi như một vùng đất bồi không ổn định – nơi chứa rác, nơi xây dựng tự phát và nơi chịu tác động mạnh mẽ của xói mòn, bồi lắng và ô nhiễm.
Không chỉ mất đi vai trò trung tâm trong cấu trúc văn hóa – xã hội, sông Hồng còn trở thành một trong những điểm yếu của hệ thống đô thị Hà Nội trước biến đổi khí hậu. Những thay đổi dòng chảy, sự bất định trong hành vi thủy văn, cùng các hiện tượng thời tiết cực đoan xảy ra với tần suất ngày càng dày đã làm tăng tính dễ tổn thương của các khu vực ven sông, ảnh hưởng đến hàng chục nghìn cư dân và đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tái cấu trúc không gian phát triển đô thị theo hướng bền vững hơn.
Hội thảo vì thế được tổ chức không chỉ với mục tiêu hồi cứu lịch sử, mà còn để tìm lời giải cho những câu hỏi trọng yếu:
- Hà Nội cần làm gì để tái kết nối đô thị với dòng sông trung tâm của mình?
- Làm thế nào để sông Hồng vừa giữ được vai trò sinh thái, vừa trở thành động lực phát triển bền vững?
- Hệ thống đê điều có thể chuyển đổi chức năng ra sao để vừa bảo vệ thành phố, vừa mở ra cơ hội khai thác không gian công cộng, cảnh quan và văn hóa?
- Và quan trọng nhất: chúng ta cần tiếp cận quy hoạch đô thị như thế nào trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu?
Tại hội thảo, các chuyên gia sẽ trình bày những nghiên cứu mới về biến đổi môi trường – sinh thái trong khu vực đồng bằng sông Hồng; những phân tích lịch sử đô thị từ thời Hoàng thành Thăng Long đến thời kỳ thuộc địa và hiện đại; các mô hình tái thiết quan hệ giữa đô thị và sông ngòi ở nhiều quốc gia trên thế giới; cũng như các đề xuất cụ thể nhằm bảo tồn, phát triển và phục hồi hệ sinh thái sông Hồng. Bên cạnh đó, các vấn đề xã hội – cộng đồng như sinh kế người dân vùng bãi, quản lý rủi ro thiên tai, bảo tồn văn hóa làng nghề và kiến trúc truyền thống cũng sẽ được đưa vào thảo luận.
Hội thảo không chỉ là nơi chia sẻ tri thức, mà còn là cơ hội thiết lập mạng lưới hợp tác giữa giới nghiên cứu và các cơ quan quản lý đô thị, nhằm thúc đẩy việc xây dựng chính sách hiệu quả, hài hòa giữa phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Qua việc nhìn nhận lại giá trị của sông Hồng – “dòng chảy ký ức” của Thủ đô – hội thảo mong muốn góp phần định hướng một tương lai nơi Hà Nội không quay lưng với dòng sông của mình, mà sống cùng, phát triển cùng và tôn vinh nó như trung tâm của đời sống đô thị.
Với tinh thần đó, “Hà Nội – Dòng chảy lịch sử, văn hóa và thách thức đương đại” không chỉ là một hội thảo khoa học, mà còn là lời mời gọi suy ngẫm, hành động và trách nhiệm chung nhằm bảo vệ những giá trị lâu bền của Thăng Long – Hà Nội cho các thế hệ mai sau.
