Đề xuất cơ chế phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội – TP. Hồ Chí Minh: Bước đột phá chiến lược cho giao thông đô thị Việt Nam
Tại hội thảo khoa học về phát triển hệ thống đường sắt đô thị (Metro) gắn với mô hình đô thị định hướng giao thông (Transit Oriented Development – TOD), ông Đặng Huy Đông – Thạc sĩ Kinh tế, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Quy hoạch và Phát triển đã trình bày tham luận “Đề xuất cơ chế phát triển hệ thống đường sắt đô thị hai thành phố Hà Nội – Thành phố Hồ Chí Minh”.
Bài tham luận mang đến một góc nhìn đột phá, phân tích sâu sắc về tính cấp thiết, những trở ngại trong khuôn khổ pháp lý hiện hành, đồng thời kiến nghị một khung cơ chế đặc thù, vượt trội và khả thi, hướng tới hoàn thành 200km hệ thống metro tại mỗi thành phố vào năm 2035 – mục tiêu mang tầm chiến lược quốc gia.
Tính cấp thiết của cơ chế mới cho phát triển Metro – TOD
Theo ông Đặng Huy Đông, việc phát triển hệ thống đường sắt đô thị tại hai đô thị lớn nhất cả nước là nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách, được xác định rõ trong Nghị quyết 31-NQ/TW của Bộ Chính trị và Kết luận 49-KL/TW về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045.
Thực tế cho thấy, sau hơn 15 năm triển khai, tiến độ phát triển metro tại Việt Nam vẫn chậm, chi phí đầu tư cao, thiếu nguồn lực và vướng mắc về pháp lý. Nếu không có cơ chế đặc thù, linh hoạt và vượt trội, mục tiêu hoàn thiện 200km metro tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh sẽ khó khả thi trong khung thời gian đề ra.
Ngược lại, nếu áp dụng tư duy mới và cơ chế "may đo" riêng biệt, tiệm cận mô hình thành công của các quốc gia tiên tiến như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore hay Trung Quốc, thì nhiệm vụ này hoàn toàn khả thi trong vòng 10 – 12 năm tới.
Cơ chế đột phá – nền tảng để phát triển nhanh và bền vững
Bài tham luận đã đề xuất 14 cơ chế đột phá thuộc 6 nhóm lĩnh vực trọng yếu, tạo hành lang pháp lý mạnh mẽ cho Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh chủ động triển khai dự án.
Về quy hoạch: Phân cấp cho hai thành phố quyền ban hành tiêu chí, tiêu chuẩn quy hoạch riêng phù hợp đặc thù phát triển Metro – TOD, đảm bảo tính linh hoạt và kịp thời điều chỉnh.
Về đất đai và tài chính: Cho phép xác định Metro – TOD là dự án đầu tư công tổng hợp, kết hợp chỉnh trang đô thị, đấu giá quyền sử dụng đất, lấy nguồn thu từ phát triển đô thị quanh ga Metro để tái đầu tư cho hạ tầng giao thông.
Về nguồn vốn: Hai thành phố được giữ lại nguồn thu từ đất, phát hành trái phiếu công trình, và huy động hợp pháp các nguồn vốn trong nước – giúp giảm ít nhất 10 tỷ USD chi phí so với mô hình ODA hiện nay.
Về thủ tục đầu tư: Quốc hội phê duyệt một dự án tổng thể 200km Metro – TOD, phân cấp cho địa phương chủ động triển khai theo cơ chế rút gọn, đảm bảo tiến độ và hiệu quả.
Về công nghệ và nhân lực: Khuyến khích nội địa hóa sản xuất đầu máy toa xe, đào tạo kỹ sư, công nhân lành nghề, và ứng dụng mô hình quản lý quốc tế (PDP, FIDIC) để kiểm soát chất lượng, tiến độ, giá thành.
Về thử nghiệm (Sandbox): Triển khai một dự án Metro – TOD dài 10km theo cơ chế vượt trội để đánh giá hiệu quả trước khi nhân rộng toàn hệ thống.
Lợi ích kinh tế - xã hội vượt trội từ cơ chế đặc thù
Theo tính toán, việc áp dụng cơ chế Metro – TOD mang lại lợi ích đa chiều:
Hoàn thành mục tiêu 200km metro tại mỗi thành phố trước 2035;
Tiết kiệm hơn 10 tỷ USD tổng mức đầu tư nhờ cơ chế đấu giá đất TOD;
Hình thành hơn 100 khu đô thị TOD hiện đại, với khoảng 1 triệu căn hộ, góp phần giảm áp lực nhà ở và phát triển không gian đô thị bền vững;
Giảm hơn 50% phương tiện cá nhân, giảm ùn tắc và ô nhiễm, nâng cao chất lượng sống;
Thúc đẩy công nghiệp đường sắt nội địa, tạo việc làm và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
Cơ chế mới không chỉ giúp hai thành phố bứt phá về hạ tầng và không gian đô thị, mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ cho toàn bộ nền kinh tế Việt Nam, đưa Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh tiến gần hơn với các đô thị hàng đầu châu Á như Singapore, Thượng Hải hay Dubai.
Tham luận là bản kiến nghị chiến lược, mang giá trị thực tiễn cao, góp phần định hình hướng đi mới cho giao thông đô thị Việt Nam – thông minh, xanh, hiệu quả và bền vững.
Nguồn: Đề xuất cơ chế phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội – TP. Hồ Chí Minh
Tác giả: Đặng Huy Đông – Thạc sĩ Kinh tế, Chủ tịch Viện Nghiên cứu Quy hoạch và Phát triển
