Viện Quy hoạch đô thị và nông thôn quốc gia
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu (BĐKH) ngày càng gia tăng và gây ra những tác động nghiêm trọng đến các đô thị, việc xây dựng và phát triển hạ tầng xanh (HTX) trở thành một xu hướng tất yếu, mang tính toàn cầu. HTX không chỉ góp phần cải thiện môi trường đô thị mà còn là giải pháp bền vững giúp các thành phố như Hà Nội thích ứng với BĐKH một cách hiệu quả.
Hạ tầng xanh được hiểu là hệ thống các không gian tự nhiên và bán tự nhiên như công viên, hành lang xanh, mái nhà xanh, vườn mưa, cây xanh đường phố… được quy hoạch có chiến lược và đồng bộ để cung cấp các dịch vụ hệ sinh thái, cải thiện chất lượng sống và thúc đẩy phát triển đô thị bền vững. Khác với hạ tầng xám (hệ thống thoát nước cứng, nhà máy xử lý...), hạ tầng xanh tận dụng các giải pháp dựa vào thiên nhiên nhằm xử lý nước mưa, giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị, cô lập carbon, bảo vệ đa dạng sinh học và tạo không gian sống chất lượng cho cư dân.
Các lợi ích của HTX rất đa dạng và bao trùm nhiều khía cạnh. Về môi trường, HTX giúp hấp thụ CO₂, lọc không khí, cải thiện chất lượng nước, chống xói mòn và tăng độ thẩm thấu nước mưa. Về xã hội, nó tạo ra không gian sống xanh, cải thiện sức khỏe cộng đồng, thúc đẩy sự gắn kết cộng đồng. Về kinh tế, HTX giảm chi phí đầu tư vào hạ tầng kỹ thuật truyền thống, đồng thời làm tăng giá trị bất động sản và thu hút đầu tư.
Tại Mỹ, hạ tầng xanh đã được ứng dụng từ cuối thế kỷ 19, điển hình như hệ thống thu nước mưa tại công viên Back Bay Fens ở Boston. Tuy nhiên, trong thế kỷ 20, nước mưa thường bị dẫn nhanh vào hệ thống cống ngầm, dẫn đến ô nhiễm nguồn nước. Những năm gần đây, Mỹ đã quay trở lại với giải pháp xanh như công viên bọt biển, mái nhà xanh, hành lang cây xanh… New York là một trong những thành phố đi đầu với kế hoạch “Green Infrastructure Plan” với ngân sách hơn 1,6 tỷ USD nhằm thiết kế lại hạ tầng đô thị bền vững và thân thiện với môi trường.
Tại Copenhagen (Đan Mạch), thành phố này triển khai chiến lược "Thiên nhiên đô thị 2015–2025" với mục tiêu tạo thêm nhiều không gian xanh và nâng cao chất lượng sống. Thành phố đã ứng dụng các giải pháp như công cụ tính toán "yếu tố xanh" cho các dự án phát triển đô thị, mục tiêu trồng thêm 100.000 cây, cải tạo quảng trường Bryggervangen và Sankt Kjeld để vừa thích ứng với khí hậu vừa làm nơi sinh hoạt cộng đồng.
Flamingo Đại Lải là ví dụ điển hình về ứng dụng hạ tầng xanh tại Việt Nam. Với thiết kế “Forest in the sky”, khu nghỉ dưỡng này tích hợp không gian xanh dọc theo các mặt đứng công trình, tạo cảnh quan sống động và tối ưu thông gió, chiếu sáng tự nhiên. Ngoài ra, hệ thống thu nước sinh học, vườn mưa, kè xanh, đập tràn… đều được áp dụng để xử lý nước, chống ngập, bảo vệ môi trường và tạo ra sinh thái bền vững.
Để ứng phó hiệu quả với BĐKH, Hà Nội cần tập trung phát triển các loại hình hạ tầng xanh thông qua:
1. Phát triển công trình xanh: Phủ xanh mái nhà, ban công, tường đứng bằng cây cối; sử dụng vật liệu thân thiện môi trường; thiết kế công trình tối ưu thông gió, ánh sáng tự nhiên.
2. Vườn cộng đồng: Biến các khu đất trống, góc phố thành vườn hoa, vườn rau, vườn cây ăn quả, sân chơi cho trẻ em nhằm tạo không gian sinh hoạt cộng đồng và tăng diện tích xanh.
3. Tuyến đường xanh: Phát triển hệ thống giao thông thân thiện, tích hợp không gian xanh cho người đi bộ, xe đạp, xe công cộng với hệ thống cây bóng mát và hệ thống thoát nước xanh.
4. Lâm nghiệp đô thị: Tăng cường cây xanh tại các khu vực công cộng, đường phố, công viên và kiểm soát, chăm sóc cây đô thị có hệ thống.
5. Vườn mưa và thoát nước xanh: Tận dụng cây xanh trong xử lý và thấm hút nước mưa, giảm áp lực lên hệ thống thoát nước cũ kỹ của thành phố. Tạo các không gian “vườn đá”, hồ sinh học để trữ nước mưa và tái sử dụng cho mùa khô.
6. Thiết kế cảnh quan linh hoạt: Ứng dụng các loại cây chịu ngập và phục hồi nhanh để tạo không gian xanh đa chức năng – vừa là nơi vui chơi vừa là vùng đệm sinh thái trong mùa mưa.
Hạ tầng xanh là giải pháp chiến lược trong việc quy hoạch và phát triển đô thị theo hướng bền vững, thân thiện với môi trường và thích ứng với biến đổi khí hậu. Đối với Hà Nội – một đô thị đang chịu nhiều áp lực về dân số, môi trường và phát triển, việc xây dựng hệ thống công viên và hạ tầng xanh không chỉ cải thiện cảnh quan mà còn nâng cao chất lượng sống, tăng cường khả năng chống chịu với thiên tai và hướng tới hình ảnh một “Thành phố hạnh phúc, đáng sống”
