TS. Phạm Thị Nhâm
Nguyên Phó Viện trưởng Viện QHĐT & NT QG
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và đô thị hóa nhanh chóng đang diễn ra trên toàn cầu, nhu cầu phát triển không gian xanh (KGX) trong đô thị không chỉ là một xu hướng, mà là yêu cầu cấp thiết cho một chiến lược phát triển bền vững. Không gian xanh giờ đây không còn chỉ là yếu tố cảnh quan đơn thuần mà đã trở thành một loại hạ tầng xã hội – sinh thái thiết yếu, gắn liền với chất lượng sống, công bằng xã hội và năng lực cạnh tranh đô thị. Trong số các đô thị tiên phong về phát triển và quản lý KGX, thành phố Bắc Kinh (Trung Quốc) là một trường hợp điển hình. Với một hệ thống công viên, cây xanh đa tầng và cách huy động nguồn lực sáng tạo, Bắc Kinh đã đạt được những thành tựu đáng kể – trở thành hình mẫu để các thành phố như Hà Nội học hỏi.
Một trong những điểm nổi bật của Bắc Kinh là đã xây dựng được khung pháp lý đồng bộ và có tính cưỡng chế cao để bảo vệ và phát triển không gian xanh. Từ Luật Quy hoạch Đô thị – Nông thôn cho đến cơ chế Green Line (ranh giới đỏ KGX), Bắc Kinh đã định vị KGX như một thành phần bắt buộc trong mọi đồ án quy hoạch đô thị. Đồng thời, các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia như CJJ/T 85-2017 và GB/T 51346-2019 đã chuẩn hóa diện tích, loại hình cây xanh, bán kính phục vụ và tích hợp KGX vào mạng lưới giao thông chậm. Đây là nền tảng pháp lý bảo đảm tính minh bạch và tính bền vững trong đầu tư công viên và cây xanh.
Không chỉ dựa vào ngân sách công truyền thống, Bắc Kinh còn tiên phong trong việc huy động nguồn lực tư nhân và tài chính xanh. Các dự án PPP, BOT được triển khai mạnh mẽ ở các khu vực có tiềm năng du lịch, dịch vụ. Đặc biệt, trái phiếu xanh trở thành công cụ đắc lực để huy động vốn dài hạn cho các dự án môi trường, đồng thời đảm bảo tính minh bạch nhờ cơ chế giám sát sử dụng vốn. Ngoài ra, Bắc Kinh còn khai thác lợi ích kinh tế gián tiếp của KGX – như việc gia tăng giá trị bất động sản quanh các công viên – để tạo nguồn thu bổ sung cho ngân sách đầu tư hạ tầng xanh.
Bên cạnh đầu tư và quy hoạch, vận hành KGX một cách hiệu quả cũng là một điểm sáng tại Bắc Kinh. Thành phố này sử dụng các công cụ phân tích dữ liệu lớn (big data), hệ thống GIS, cũng như các chỉ số định lượng như hệ số Gini, đường cong Lorenz để đo lường công bằng trong tiếp cận KGX. Các dữ liệu về diện tích xanh, mật độ cây, chất lượng không khí… được cập nhật theo thời gian thực và công khai trên cổng thông tin số, cho phép người dân giám sát và phản hồi. Điều này cho thấy, Bắc Kinh đã chuyển từ mô hình “quản lý KGX bằng tay” sang “quản trị thông minh, dựa trên dữ liệu và sự tham gia của cộng đồng.”
Một trong những sáng kiến đáng chú ý là chương trình “nhận nuôi cây xanh”, cho phép người dân, trường học và tổ chức xã hội đóng góp vào bảo trì cây xanh. Đồng thời, nhiều doanh nghiệp đã tham gia vào việc bảo trợ công viên, tổ chức sự kiện, hoặc tài trợ cải tạo KGX như một phần của chiến lược CSR (trách nhiệm xã hội doanh nghiệp). Sự đồng hành giữa chính quyền – doanh nghiệp – cộng đồng đã biến KGX từ trách nhiệm của Nhà nước thành tài sản chung của toàn xã hội.
Hà Nội, cũng như nhiều đô thị đang phát triển khác, có thể học hỏi nhiều bài học từ Bắc Kinh:
+ Xây dựng khung pháp lý rõ ràng, trong đó KGX được xác định là hạ tầng thiết yếu, có chỉ tiêu bắt buộc trong quy hoạch.
+ Đa dạng hóa nguồn lực đầu tư: Không thể chỉ dựa vào ngân sách công, mà cần huy động PPP, trái phiếu xanh, và lợi ích từ bất động sản.
+ Áp dụng công nghệ vào quản trị, đảm bảo minh bạch dữ liệu và phân bố công bằng KGX.
+ Khuyến khích cộng đồng và doanh nghiệp tham gia, giúp giảm chi phí và tăng sự gắn bó xã hội với KGX.
+ Chuyển từ phát triển “diện tích” sang phát triển “tiếp cận”, đảm bảo mọi tầng lớp cư dân đều được hưởng lợi từ KGX.
Kinh nghiệm từ Bắc Kinh cho thấy, không gian xanh đô thị không thể phát triển bền vững nếu chỉ dựa trên mỹ học hoặc ý chí chính trị nhất thời. Đó phải là kết quả của một hệ thống pháp lý đồng bộ, cơ chế tài chính linh hoạt, ứng dụng công nghệ hiện đại và sự tham gia của toàn xã hội. Hà Nội – trong hành trình trở thành một thủ đô xanh, văn minh và hiện đại – có thể vận dụng những bài học này để từng bước xây dựng một hệ thống công viên, cây xanh không chỉ đẹp về hình thức mà còn công bằng, hiệu quả và bền vững. Không gian xanh không chỉ là “màu lá” trong đô thị, mà chính là “hơi thở” cho tương lai của thành phố.
