Tài liệu hội thảo mà quý vị đang có trong tay là một công trình tổng hợp công phu, phản ánh một cách toàn diện thực trạng, định hướng và những vấn đề đặt ra trong quá trình xây dựng, quản lý và phát triển đô thị Thủ đô Hà Nội trong bối cảnh mới của đất nước. Hà Nội – thủ đô của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam – không chỉ là trung tâm đầu não chính trị, hành chính quốc gia mà còn là hạt nhân văn hóa, giáo dục, khoa học công nghệ, kinh tế và hội nhập quốc tế. Với vị thế đặc biệt ấy, việc nghiên cứu mô hình quản lý đô thị, cơ cấu không gian và phương hướng phát triển Hà Nội trở thành nhiệm vụ cấp thiết, góp phần tạo động lực phát triển cho vùng Đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước.
Tài liệu hội thảo tập trung phân tích những hạn chế tồn tại trong mô hình tổ chức chính quyền đô thị, sự phát triển không đồng bộ giữa đô thị và nông thôn, và những bất cập trong quy hoạch, đầu tư hạ tầng, phân bố dân cư cũng như quản lý tài nguyên – môi trường. Mặc dù Hà Nội là thành phố trực thuộc Trung ương và được xác định là đô thị loại đặc biệt, song cơ cấu tổ chức chính quyền và đơn vị hành chính trong nhiều năm vẫn tương đồng với các tỉnh khác. Điều này gây ra những vướng mắc nhất định trong quá trình triển khai mô hình đô thị hiện đại, thông minh và phát triển xanh mà Thủ đô đang hướng tới.
Sau khi mở rộng địa giới vào năm 2008, Hà Nội có diện tích tự nhiên hơn 334.000 ha – thuộc nhóm các thủ đô có diện tích lớn trên thế giới. Tuy nhiên, tỷ lệ dân số đô thị chỉ chiếm khoảng một nửa tổng dân số của thành phố, mật độ dân cư giữa các khu vực chênh lệch rất lớn, trong khi hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội ở nhiều nơi chưa đáp ứng kịp nhu cầu phát triển. Cấu trúc đô thị vệ tinh được đặt ra trong Quy hoạch chung Thủ đô năm 2011 đến nay vẫn chưa hình thành rõ nét; chức năng kinh tế – xã hội của các khu đô thị ven đô, các huyện ngoại thành chưa được phân định cụ thể; các chính sách phát triển động lực, cân bằng dân cư, giảm áp lực cho khu vực trung tâm còn nhiều hạn chế.
Tài liệu hội thảo đồng thời chỉ ra hàng loạt vấn đề mang tính hệ thống: quy hoạch treo, bong bóng bất động sản, quản lý các vùng sinh quyển và thoát lũ còn lỏng lẻo, hiệu quả di dời các cơ sở giáo dục – y tế khỏi nội đô chưa cao, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa lịch sử còn gặp nhiều khó khăn. Không gian xanh, không gian ngầm, không gian công cộng – vốn là những cấu phần thiết yếu của một đô thị văn minh – vẫn chưa được đầu tư tương xứng.
Bên cạnh việc chỉ ra hạn chế, tài liệu hội thảo cung cấp khung pháp lý và định hướng quy hoạch mới theo tinh thần Hiến pháp năm 2013, Luật Tổ chức chính quyền địa phương và đặc biệt là Luật Thủ đô năm 2024. Các văn bản pháp luật này đã mở ra nhiều cơ hội để Hà Nội thử nghiệm mô hình mới: mô hình thành phố trong Thủ đô, mô hình đô thị đa cực – đa trung tâm, mô hình quản lý đặc thù phù hợp với vai trò của một đô thị đặc biệt.
Một trong những điểm nhấn quan trọng của tài liệu là phân tích kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là mô hình phát triển hai bên sông của Thượng Hải và Seoul. Đây là những bài học giá trị cho Hà Nội trong việc tổ chức không gian, phân bổ chức năng, phát triển thành phố mới, củng cố vai trò các đô thị vệ tinh và thiết lập cấu trúc đa trung tâm nhằm giảm tải cho khu vực nội đô lịch sử. Những bài học từ Phố Đông (Thượng Hải), Gangnam hay các đô thị vệ tinh như Songdo (Seoul) cho thấy muốn phát triển một khu vực mới thành công, cần hội tụ đồng thời các yếu tố: quy hoạch tổng thể rõ ràng, cơ chế chính sách vượt trội, hạ tầng hiện đại, nhân lực chất lượng cao và tầm nhìn phát triển bền vững.
Từ góc nhìn quy hoạch, tài liệu hội thảo đề xuất cấu trúc phát triển Hà Nội dựa trên mô hình phân vùng chức năng gắn với đơn vị hành chính. Theo đó, Thủ đô được định hình như một chùm đô thị lớn với 5 vùng phát triển chính: vùng đô thị trung tâm; vùng phía Đông (Long Biên – Gia Lâm); vùng phía Bắc (Đông Anh – Mê Linh – Sóc Sơn); vùng phía Tây (hạt nhân là đô thị Hòa Lạc); và vùng phía Nam (trọng tâm Phú Xuyên – đô thị sân bay và logistics). Mỗi vùng được định hướng phát triển các chức năng riêng biệt: thương mại – dịch vụ, tài chính quốc tế, khoa học công nghệ, giáo dục – đào tạo, du lịch và logistics… Đây cũng chính là tiền đề để hình thành các thị xã và thành phố trực thuộc Thủ đô trong tương lai, tạo nên một cấu trúc đô thị đa cực cân bằng và bền vững.
Hạ tầng giao thông đóng vai trò then chốt trong việc liên kết các cực đô thị. Tài liệu phân tích rõ vai trò của hệ thống đường vành đai, các trục cao tốc xuyên tâm, mạng lưới metro và các dự án giao thông công cộng quy mô lớn. Đây là những hạt nhân tạo nên mạng lưới liên kết hiệu quả giữa đô thị trung tâm và các đô thị vệ tinh, bảo đảm sự di chuyển, phân bố dân cư, phát triển kinh tế và kết nối xã hội.
Tài liệu hội thảo cũng mang ý nghĩa đặc biệt khi được biên soạn trong bối cảnh Hà Nội chuẩn bị kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô (1954–2024). Đây là thời điểm thích hợp để nhìn lại hành trình xây dựng và phát triển đô thị, đánh giá những thành tựu đã đạt được, nhận diện những thách thức mới và đề xuất mô hình phát triển phù hợp với tầm nhìn đến năm 2045 – khi Hà Nội hướng tới trở thành một trong những thành phố tầm cỡ trong khu vực.
Với nội dung phong phú, góc nhìn đa chiều cùng nhiều gợi mở quan trọng, tài liệu hội thảo là nguồn tham khảo hữu ích đối với các nhà quản lý, chuyên gia quy hoạch, giới nghiên cứu, các cơ quan hoạch định chính sách cũng như tất cả những ai quan tâm đến sự phát triển của Thủ đô. Tài liệu giúp người đọc hiểu rõ hơn bức tranh tổng thể về Hà Nội trong thời kỳ chuyển mình mạnh mẽ, đồng thời góp phần định hướng những quyết sách chiến lược nhằm đưa Hà Nội trở thành đô thị thông minh, sáng tạo, xanh và bền vững trong tương lai.
"ThS. KTS. Nguyễn Trọng Kỳ Anh
Giám đốc Sở Quy hoạch Kiến trúc Hà Nội"
