Hội thảo “Mô hình TOD Nhật Bản và bài học cho Việt Nam” – Định hướng phát triển đô thị thông minh và bền vững
Trong khuôn khổ Hội thảo khoa học về phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, Cơ quan Phục hưng Đô thị Nhật Bản (UR) đã giới thiệu chuyên đề “TOD Nhật Bản: Kinh nghiệm và thực tiễn”. Bài trình bày cung cấp góc nhìn toàn diện về quy hoạch đô thị định hướng giao thông công cộng (Transit-Oriented Development – TOD) của Nhật Bản và những bài học có giá trị đối với Việt Nam.
UR – Tổ chức tiên phong trong đổi mới và phục hưng đô thị
UR là cơ quan hành chính độc lập thuộc Chính phủ Nhật Bản, thực hiện phát triển đô thị mới, cải tạo nhà ở, tái thiết sau thiên tai và quản lý hơn 720.000 căn hộ cho thuê trên toàn quốc. UR đóng vai trò điều phối giữa chính quyền và doanh nghiệp tư nhân để tạo ra những không gian sống an toàn, hiện đại và chống chịu thiên tai.
Đặc trưng TOD Nhật Bản – Quy hoạch đô thị xoay quanh tuyến đường sắt
Bài tham luận chỉ ra rằng Nhật Bản đã phát triển TOD từ hơn 100 năm trước khi các công ty đường sắt tư nhân gắn kết việc xây dựng tuyến metro với đầu tư nhà ở, thương mại và dịch vụ, tạo nên các khu đô thị đồng bộ và thịnh vượng.
TOD Nhật Bản có 4 điểm nổi bật:
- Gắn với giao thông công cộng – mật độ cao quanh ga, liên kết đa phương thức.
- Nhà ở và dịch vụ đầy đủ trong bán kính 800m quanh ga metro.
- Quảng trường ga phát triển hoàn chỉnh, đóng vai trò đầu mối vận tải.
- Phối hợp chặt chẽ nhà nước – doanh nghiệp, đảm bảo vận hành hiệu quả.
Nhờ đó, Nhật Bản hình thành các đô thị nén, giảm phụ thuộc vào xe cá nhân, duy trì chất lượng sống cao và bảo vệ môi trường đô thị.
Dự án mẫu: Tuyến Tsukuba Express (TX)
Tuyến Tsukuba Express (58 km) là ví dụ điển hình thành công của mô hình TOD Nhật Bản. Dự án đã:
- Giải quyết ùn tắc giao thông tuyến Joban
- Kết nối thành phố khoa học Tsukuba với Tokyo chỉ 45 phút
- Hình thành 21 khu đô thị mới với quy hoạch đồng bộ đường sắt – đất đai
Đặc biệt, khu đô thị mới Nagareyama phát triển theo TOD đã thu hút mạnh mẽ hộ gia đình trẻ, tăng dân số và doanh thu vận tải, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh đô thị.
Thu hồi giá trị đất đai – Cơ chế tài chính quan trọng
Nhật Bản áp dụng Luật điều chỉnh đất đai để:
Tái phân lô đất, cải thiện hạ tầng công cộng
Tăng giá trị đất sau phát triển
Tái đầu tư và quản lý đô thị bền vững
Điều này giúp dự án hạ tầng giảm gánh nặng ngân sách và chia sẻ lợi ích công – tư.
Gợi mở cho Việt Nam
UR nhấn mạnh:
- Việt Nam có lợi thế đô thị trẻ và mở rộng nhanh
- Nhưng cần từng bước thay đổi lối sống từ xe cá nhân sang giao thông công cộng
- Cần chuẩn bị thể chế về thu hồi đất, điều chỉnh đất và cơ chế thuế phù hợp
- Việt Nam có thể khai thác mô hình TOD theo cách đặc thù, phù hợp bối cảnh địa phương
UR khẳng định sẵn sàng hỗ trợ kỹ thuật và chia sẻ kinh nghiệm, đồng hành cùng Hà Nội – TP.HCM trong xây dựng metro và đô thị thông minh, lấy con người làm trung tâm.
Nguồn: Mô hình TOD Nhật Bản và bài học cho Việt Nam
Tác giả: Ông Shin Kimura
