“NHỮNG GIẢI PHÁP MANG TÍNH ĐỘT PHÁ TRONG QUY HOẠCH, KIẾN TRÚC ĐỐI VỚI KHU VỰC NỘI ĐÔ LỊCH SỬ THEO HƯỚNG BỀN VỮNG KHI THỰC HIỆN ĐIỀU CHỈNH QUY HOẠCH CHUNG THỦ ĐÔ ĐẾN NĂM 2045, TẦM NHÌN 2065”

Trong tiến trình phát triển đô thị Việt Nam, Hà Nội luôn giữ vị trí đặc biệt quan trọng – không chỉ là trung tâm chính trị, hành chính quốc gia mà còn là trái tim văn hóa, nơi lưu giữ những giá trị lịch sử nghìn năm văn hiến. Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, và đặc biệt kể từ ngày Giải phóng Thủ đô 10/10/1954, Hà Nội liên tục được định hướng phát triển theo tư duy quy hoạch tiên tiến qua nhiều giai đoạn. Việc nhìn lại, đánh giá thực trạng và đề xuất các giải pháp mang tính đột phá trong quy hoạch – kiến trúc cho khu vực nội đô lịch sử càng trở nên cấp thiết khi Thủ đô bước vào giai đoạn điều chỉnh Quy hoạch chung đến năm 2045, tầm nhìn 2065.

Tài liệu hội thảo “Những giải pháp mang tính đột phá trong quy hoạch, kiến trúc đối với khu vực nội đô lịch sử theo hướng bền vững…” do ThS.KTS Nguyễn Đức Hùng (Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch Xây dựng Hà Nội) và ThS.KTS Lưu Hồng Quang (Phó Trưởng phòng Quản lý quy hoạch kiến trúc & hạ tầng kỹ thuật – HUPI) biên soạn, là một công trình nghiên cứu công phu, toàn diện và có giá trị chuyên môn sâu. Tài liệu không chỉ tổng hợp hệ thống cơ sở lý luận – pháp lý – thực tiễn về mô hình phát triển đô thị bền vững, mà còn đặt ra những vấn đề trọng tâm liên quan đến bảo tồn, cải tạo và phát triển khu vực nội đô lịch sử trong bối cảnh mới đầy thách thức.

Nội đô lịch sử Hà Nội – thuộc các quận Ba Đình, Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng, Đống Đa và một phần Tây Hồ – từ lâu được xem là “lõi di sản” của Thủ đô. Đây là nơi tập trung các tầng lớp giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể: Hoàng thành Thăng Long, Phố cổ, Phố Pháp, các làng cổ ven đô, khu hành chính – chính trị Ba Đình, cùng hệ thống sông hồ – cây xanh đặc trưng. Những dấu ấn của Thăng Long xưa, với đình – chùa – giếng nước – ao làng vẫn còn in đậm trong cơ cấu không gian và nếp sống. Chính khu vực này tạo nên bản sắc riêng biệt của Hà Nội mà không đô thị nào tại Việt Nam có được.

Tuy vậy, tài liệu hội thảo cũng chỉ rõ hàng loạt thách thức lớn mà nội đô lịch sử đang phải đối mặt: tăng dân số cơ học quá nhanh; hạ tầng xã hội – kỹ thuật quá tải; chậm trễ trong di dời nhà máy, cơ quan, cơ sở giáo dục; các khu chung cư cũ xuống cấp nhưng cải tạo khó khăn do vướng cơ chế; cấu trúc làng xóm cổ bị phá vỡ bởi quá trình đô thị hóa tự phát; và mật độ phương tiện cá nhân vượt xa khả năng chịu tải của hạ tầng giao thông. Đây đều là những vấn đề cấp bách, đòi hỏi tư duy quy hoạch mới, có tính đột phá và bền vững.

Tài liệu cũng khái quát quá trình hình thành và chuyển hóa không gian nội đô từ giai đoạn phong kiến, thời kỳ Pháp thuộc đến hiện đại. Những đồ án quy hoạch quan trọng từ năm 1954 đến nay đã cho thấy sự thay đổi về quan điểm phát triển đô thị: từ giai đoạn kháng chiến, tái thiết, đến bao cấp rồi đổi mới. Qua tám lần nghiên cứu điều chỉnh quy hoạch, khu vực nội đô lịch sử luôn giữ vai trò trung tâm, là “hạt nhân” để phát triển Thủ đô theo hướng hiện đại nhưng vẫn bảo tồn di sản.

Các bản đồ phát triển đô thị đầu thế kỷ XX cho thấy Hà Nội được xây dựng theo mô hình “Châu Âu – Á” kết hợp, với khu phố cổ hình thành từ các phường nghề truyền thống, khu phố Pháp với trục cảnh quan – kiến trúc hiện đại, cùng mạng lưới sông – hồ – cây xanh tạo nên cấu trúc mềm mại, hài hòa giữa tự nhiên và nhân tạo. Đây là cơ sở để Hà Nội được UNESCO công nhận là “Thành phố Vì Hòa bình” (1999) và trở thành thành viên Mạng lưới Thành phố Sáng tạo của UNESCO (2019).

Bên cạnh việc phân tích di sản và lịch sử, tài liệu hội thảo đặc biệt nhấn mạnh những định hướng phát triển đô thị bền vững. “Phát triển bền vững” được hiểu là sự kết hợp hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trường – một quan điểm xuyên suốt trong nghiên cứu quy hoạch hiện đại. Theo đó, mô hình “đô thị bền vững” phải chú trọng đồng thời bốn trụ cột: kinh tế, môi trường, xã hội và quản lý đô thị. Đây cũng là phương pháp tiếp cận mà nhiều quốc gia tiên tiến đang áp dụng để giải quyết bài toán đô thị hóa nhanh.

Những nội dung phân tích trong tài liệu làm nổi bật luận điểm: để nội đô lịch sử Hà Nội phát triển bền vững, cần có các giải pháp mang tính đột phá từ cả ba khía cạnh: quy hoạch – kiến trúc – quản lý. Điều này càng trở nên cần thiết khi Hà Nội bước vào giai đoạn điều chỉnh Quy hoạch chung đến năm 2045, tầm nhìn 2065 – giai đoạn định hình cấu trúc đô thị tương lai trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, biến đổi khí hậu, và yêu cầu nâng cao chất lượng sống đô thị.

Trong bối cảnh đó, tài liệu hội thảo mang ý nghĩa định hướng quan trọng, góp phần vào việc xây dựng tầm nhìn phát triển Thủ đô đến giữa thế kỷ XXI: một Hà Nội “Văn hiến – Văn minh – Hiện đại”; là động lực phát triển Vùng Đồng bằng sông Hồng và Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ; là thành phố có sức cạnh tranh khu vực và quốc tế; và là đô thị kết nối toàn cầu, có chất lượng môi sống cao, hài hòa giữa bảo tồn di sản và phát triển hiện đại.

Tài liệu không chỉ là một nghiên cứu học thuật, mà còn là nguồn tham khảo quan trọng đối với các nhà quản lý, nhà chuyên môn và những người quan tâm đến tương lai Thủ đô. Việc đặt ra những giải pháp đột phá, khả thi và phù hợp với điều kiện thực tiễn sẽ góp phần quan trọng giúp Hà Nội bảo tồn các giá trị ngàn năm, đồng thời phát triển xứng tầm với vai trò là đầu tàu của quốc gia trong thời kỳ mới.

" ThS.KTS. Nguyễn Đức Hùng

Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng Hà Nội

ThS. KTS. Lưu Hồng Quang

Phó TP Phòng quản lý quy hoạch kiến trúc và hạ tầng kỹ thuật- HUPI"