Trong suốt tiến trình lịch sử phát triển, Hà Nội luôn tồn tại mối quan hệ chặt chẽ giữa nội thành và ngoại thành, giữa không gian đô thị và khu vực nông thôn – đặc biệt sau mỗi lần điều chỉnh địa giới hành chính. Khi mở rộng địa giới năm 2008, đất sản xuất nông nghiệp của Hà Nội chiếm tới gần 57%, trong khi dân số đô thị mới đạt khoảng 40%, còn dân số nông thôn chiếm 60%. Mặc dù tỷ trọng kinh tế nông nghiệp trong cơ cấu chung của thành phố không lớn, khu vực nông thôn vẫn giữ vai trò quan trọng trong tiến trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa, bảo đảm an ninh chính trị, trật tự và ổn định xã hội.
Đại hội Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần thứ XVII (2020) đã đặt mục tiêu đến năm 2025 phát triển nhanh và bền vững theo hướng đô thị xanh, thành phố thông minh, hiện đại; tỷ lệ đô thị hóa đạt 60–62% và hoàn thành mục tiêu xây dựng nông thôn mới cấp thành phố. Nghị quyết 15-NQ/TW (5/2022) của Bộ Chính trị cũng xác định 8 nhóm nhiệm vụ trọng tâm, trong đó nhấn mạnh việc cơ cấu lại và nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp, phát triển nông nghiệp sinh thái – công nghệ cao, xây dựng nông thôn hiện đại – nông dân văn minh, gắn với bảo tồn giá trị văn hóa lịch sử và bảo vệ môi trường, đặc biệt ưu tiên xây dựng vành đai xanh Thủ đô.
Trên bình diện quốc gia, Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội 2021–2030 đặt mục tiêu tỷ lệ đô thị hóa trên 50%, đồng thời yêu cầu gắn kết chặt chẽ giữa phát triển đô thị và nông thôn. Nghị quyết 06-NQ/TW (2022) nhấn mạnh định hướng phát triển đô thị bền vững, còn Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới tiếp tục được triển khai theo hướng thích ứng với quá trình đô thị hóa.
Cùng với đó, nhiều chính sách, quy hoạch và kế hoạch hành động quan trọng của Trung ương và Hà Nội được ban hành—từ Quyết định 1259/QĐ-TTg về Quy hoạch chung Thủ đô đến 2030, tầm nhìn 2050; Quyết định 3215/QĐ-UBND về vùng sản xuất nông nghiệp chuyên canh; đến Kế hoạch 272/KH-UBND (2022) về phát triển nông nghiệp nông thôn bền vững, Luật Thủ đô 2024, cùng các đề án, báo cáo chuyên ngành về nông nghiệp đô thị và sản xuất hoa – cây cảnh.
Sau hơn 15 năm mở rộng địa giới (2008–2023), Hà Nội đạt nhiều thành tựu nổi bật. Tỷ lệ đô thị hóa đến năm 2022 đạt 49%—chưa đạt chỉ tiêu đề ra nhưng cho thấy tốc độ tăng đáng kể so với mốc ban đầu ~40%. Đáng chú ý, toàn bộ 382/382 xã đã đạt chuẩn nông thôn mới; trong đó 188 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 76 xã đạt chuẩn kiểu mẫu — một bước tiến lớn và là minh chứng rõ rệt cho sự phát triển hài hòa giữa nông thôn và đô thị.
Tuy vậy, nhiều tồn tại vẫn hiện hữu: mô hình chùm đô thị, nhất là 5 đô thị vệ tinh, chưa phát huy vai trò theo Quy hoạch chung; hạ tầng giao thông và các hệ thống kỹ thuật còn thiếu đồng bộ; dân số tăng nhanh vượt dự kiến; trong khi báo cáo tháng 9/2024 cũng chỉ ra rằng quá trình đô thị hóa chưa gắn kết chặt chẽ với hiện đại hóa và xây dựng nông thôn mới.
Để phát triển Thủ đô văn hiến – văn minh – hiện đại và bền vững trong giai đoạn tới, cần triển khai đồng bộ các nhóm giải pháp nhằm thực hiện sự hài hòa đô thị – nông thôn:
- Tiếp tục phát triển theo mô hình chùm đô thị, hình thành các cực tăng trưởng mới; đẩy mạnh phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD) gắn với Quy hoạch Thủ đô 2021–2030 và Quy hoạch chung điều chỉnh đến 2045, tầm nhìn 2065.
- Nghiên cứu mô hình các thành phố thuộc Thủ đô, đặc biệt thành phố phía Bắc và thành phố phía Tây, nhằm phân bổ hợp lý dân cư – chức năng đô thị.
- Phát triển sông Hồng trở thành trục trung tâm văn hóa, kinh tế, sinh thái—biểu tượng mới của Thủ đô.
- Xây dựng nông thôn mới hiện đại, bảo tồn bản sắc truyền thống; phát triển nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp công nghệ cao; tổ chức không gian nông thôn gắn với mô hình kinh tế mới và bảo vệ môi trường.
- Tăng cường liên kết đô thị trung tâm với nông thôn và các đô thị vệ tinh, đặc biệt thông qua đột phá hạ tầng giao thông và kết nối liên vùng.
- Tiếp cận khái niệm “hài hòa đô thị – nông thôn” một cách linh hoạt, phù hợp từng giai đoạn phát triển, kết hợp hài hòa mục tiêu tăng trưởng đô thị với nâng cao chất lượng sống của người dân nông thôn.
Trong hơn 70 năm qua, Hà Nội đã bước qua nhiều thời kỳ biến đổi mạnh mẽ, song vẫn kiên trì thực hiện song song hai nhiệm vụ: phát triển đô thị hiện đại và xây dựng nông thôn mới giàu bản sắc. Tổng hòa những kết quả đạt được đã và đang tạo nền tảng vững chắc để Thủ đô tiếp tục phát triển trở thành đô thị đặc biệt, xứng đáng với vị thế trung tâm chính trị – hành chính quốc gia, đồng thời là điểm tựa văn hóa và động lực phát triển của vùng và cả nước.
"TS.KTS. Đào Ngọc Nghiêm
Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch Phát triển Đô thị Việt Nam"
