Hội thảo: Quy hoạch đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD) – Bài học kinh nghiệm quốc tế và gợi mở cho Việt Nam
TOD – Chìa khóa cho phát triển đô thị bền vững
Trong khuôn khổ Hội thảo khoa học quốc tế về phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, TS. Trần Mai Anh (Trường Đại học Kiến trúc TP.HCM) đã trình bày tham luận quan trọng với chủ đề “Quy hoạch đô thị theo định hướng giao thông công cộng (Transit Oriented Development – TOD)”, nhấn mạnh vai trò của mô hình này như một giải pháp đột phá để tái cấu trúc đô thị Việt Nam theo hướng thông minh, bền vững và lấy con người làm trung tâm.
Theo bà, TOD không chỉ là mô hình quy hoạch giao thông mà còn là chiến lược phát triển tổng hợp giữa sử dụng đất và hạ tầng vận tải, đảm bảo tăng mật độ dân cư hợp lý, đa dạng chức năng sử dụng đất và khuyến khích giao thông xanh.
Nguyên tắc 5D – Nền tảng của quy hoạch TOD hiện đại
Dựa trên các nghiên cứu quốc tế, TS. Mai Anh chỉ ra năm yếu tố nền tảng (5D) cho quy hoạch TOD thành công, bao gồm:
Density (Mật độ): Tập trung phát triển dân cư và thương mại quanh các nhà ga.
Distance (Khoảng cách): Bán kính đi bộ tối ưu từ nhà ở đến ga metro khoảng 400–800m.
Diversity (Đa dạng): Đa dạng loại hình nhà ở, dịch vụ, không gian công cộng và thương mại.
Design (Thiết kế): Thiết kế thân thiện, khuyến khích đi bộ và sử dụng phương tiện công cộng.
Destination Accessibility (Tiếp cận điểm đến): Kết nối liền mạch các khu vực trong và ngoài khu TOD.
Mô hình 5D giúp tạo nên các đô thị nén, tiết kiệm đất, giảm ùn tắc, giảm phát thải carbon, đồng thời gia tăng chất lượng sống và giá trị đất đai xung quanh các nhà ga giao thông công cộng.
Kinh nghiệm quốc tế – Nhật Bản và chính sách phục hưng đô thị
Bài tham luận dẫn ra các mô hình thành công tại Nhật Bản, đặc biệt là khu vực quanh ga Tokyo – Dự án Otemachi – Yurakucho – Marunouchi (OYM).
Tại đây, chính quyền Tokyo đã áp dụng các công cụ quản lý đô thị tiên tiến như:
Tái điều chỉnh đất đai (Land Readjustment)
Chuyển đổi quyền sử dụng đất (Transfer of Development Rights – TDR)
Khu đặc biệt phục hưng đô thị (Urban Renaissance Special District – URSD)
Nhờ đó, khu vực trung tâm Tokyo được nâng mật độ sàn sử dụng (FAR) từ 1.200% lên đến 1.590%, đổi lại nhà đầu tư phải đóng góp cho không gian công cộng và hạ tầng xanh, tạo ra môi trường sống năng động, hài hòa và thân thiện với con người.
Một ví dụ khác là thành phố Toyama, nơi chính quyền đã quy hoạch đô thị nén quanh tuyến tàu điện nhẹ (LRT), phát triển hệ thống xe buýt gom khách, bến đỗ thân thiện và khu ở hỗ trợ người cao tuổi.
Nhờ mô hình TOD, dân số khu trung tâm Toyama tăng 10% chỉ trong 5 năm, lượng hành khách GTCC tăng 30% và không gian công cộng được cải thiện rõ rệt.
Bài học cho Việt Nam
Từ kinh nghiệm quốc tế, TS. Trần Mai Anh nhấn mạnh: “Phát triển theo mô hình TOD chính là con đường tất yếu để các đô thị Việt Nam tiến tới phát triển xanh, thông minh và bền vững.”
Theo bà, để triển khai TOD hiệu quả, Việt Nam cần:
- Thiết lập hệ thống kiểm soát phát triển quanh nhà ga, với quy định cụ thể về mật độ, sử dụng đất và hạ tầng kỹ thuật.
- Hoàn thiện cơ chế hợp tác công – tư (PPP) để huy động nguồn lực đầu tư.
- Áp dụng công cụ thu hồi giá trị đất đai (Land Value Capture – LVC) để tái đầu tư cho hạ tầng giao thông.
- Khuyến khích phát triển nhà ở giá hợp lý trong khu TOD, đảm bảo công bằng xã hội.
- Cải tạo và tái thiết các khu dân cư hiện hữu thành không gian đô thị văn minh, kết nối tốt với hệ thống GTCC.
Kết luận
Bài tham luận “Quy hoạch đô thị theo định hướng giao thông công cộng” mang lại góc nhìn khoa học, thực tiễn và đầy cảm hứng, giúp Việt Nam xác định rõ hướng đi trong quá trình đô thị hóa nhanh.
Việc phát triển đô thị gắn với GTCC không chỉ nâng cao năng lực giao thông mà còn là chìa khóa để xây dựng đô thị xanh, giảm phát thải và phát triển kinh tế – xã hội bền vững.
Nguồn: Quy hoạch đô thị theo định hướng giao thông công cộng (TOD)
Tác giả: TS. Trần Mai Anh (Trường Đại học Kiến trúc TP.HCM)
