Rủi ro và giải pháp trong công tác giải phóng mặt bằng, di dời hạ tầng kỹ thuật tại các dự án giao thông đô thị

Trong bối cảnh quá trình đầu tư xây dựng hệ thống giao thông đô thị ngày càng phức tạp và đòi hỏi tiến độ cao, vấn đề giải phóng mặt bằng (GPMB) và di dời công trình hạ tầng kỹ thuật (tiện ích) đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ, chi phí và hiệu quả dự án. Nhằm cung cấp góc nhìn chuyên sâu, thực tiễn và cập nhật từ các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực pháp lý, xây dựng và quản lý dự án, hội thảo “Rủi ro và giải pháp trong quá trình chuẩn bị mặt bằng, dọn dẹp tiện ích khi thực hiện dự án giao thông đô thị” được tổ chức như một diễn đàn quan trọng để trao đổi kinh nghiệm và đề xuất giải pháp.

Hội thảo do luật sư Lê Nết – Trọng tài viên SIAC và VIAC, thành viên sáng lập LNT & Partners trình bày, dựa trên thực tiễn tư vấn và giải quyết tranh chấp cho nhiều dự án metro, cao tốc và các dự án hạ tầng quy mô lớn tại Việt Nam. Nội dung tập trung phân tích các rủi ro điển hình trong GPMB, quy trình di dời hạ tầng kỹ thuật, những vướng mắc pháp lý, và đặc biệt là các kiến nghị quan trọng nhằm cải thiện cơ chế phối hợp giữa chủ đầu tư, nhà thầu, cơ quan nhà nước và cộng đồng dân cư.

1. Rủi ro giải phóng mặt bằng: Vấn đề kéo dài tiến độ và gia tăng chi phí

Giải phóng mặt bằng luôn được xem là “nút thắt cổ chai” của các dự án giao thông đô thị. Nhiều dự án metro và đường vành đai tại Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh đã ghi nhận tình trạng chậm bàn giao mặt bằng gấp 2–3 lần so với kế hoạch, dẫn đến phát sinh khiếu nại của nhà thầu và chi phí bổ sung lên tới hàng trăm triệu USD.

Một số rủi ro được chỉ ra:

-Quy trình thu hồi đất theo Luật Đất đai và các nghị định liên quan còn cồng kềnh, kéo dài qua nhiều bước.

-Sự không đồng bộ giữa quy hoạch đô thị và nhu cầu thực tế của dự án TOD (Transit-Oriented Development).

-Thiếu sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền địa phương trong việc định giá đất, tổ chức tái định cư và xử lý các vướng mắc phát sinh.

-Xung đột kỹ thuật khi thi công hầm metro dẫn đến phát sinh nhu cầu GPMB bổ sung.

Luật sư Lê Nết đề xuất cần có cơ chế đặc thù, rút gọn quy trình lập và điều chỉnh quy hoạch, đồng thời cho phép tiến hành song song nhiều bước trong quy trình thu hồi đất để rút ngắn thời gian chuẩn bị mặt bằng.

2. Rủi ro trong di dời công trình hạ tầng kỹ thuật: Thách thức lớn nhưng chưa được quản lý hiệu quả

Di dời hạ tầng kỹ thuật là một trong những công tác phức tạp nhất bởi liên quan trực tiếp đến:

-Hệ thống điện, nước, viễn thông, thoát nước ngầm

-Hàng loạt sở, ban ngành và các doanh nghiệp công ích

-Sự ổn định của đời sống cư dân trong khu vực

-An toàn giao thông và tổ chức thi công các gói thầu

Điểm đáng lưu ý là nhiều hợp đồng FIDIC hiện nay chưa quy định rõ ràng rủi ro này thuộc về chủ đầu tư hay nhà thầu, dẫn đến tranh chấp khi tiến độ di dời bị chậm.

Hội thảo đề xuất:

-Tách bạch hạ tầng kỹ thuật thành tiện ích trên cao – tiện ích ngầm để phân định rõ trách nhiệm.

-Chủ đầu tư cần lập dự án riêng cho việc di dời tiện ích trên cao.

-Nhà thầu chịu trách nhiệm các tiện ích ngầm thông qua thiết kế – khảo sát.

-Xây dựng cơ chế chia sẻ rủi ro ngay từ giai đoạn chuẩn bị hồ sơ mời thầu và thông số kỹ thuật.

-Làm rõ thời gian cấp phép, thủ tục liên quan để hạn chế trì hoãn do bên thứ ba.

3. Ý nghĩa của hội thảo đối với các cơ quan quản lý và chủ đầu tư

Hội thảo mang lại nhiều giá trị thực tiễn:

-Cập nhật tư duy pháp lý mới theo Luật Đất đai và Luật Quy hoạch sửa đổi.

-Đề xuất giải pháp áp dụng ngay cho các dự án metro, vành đai, đường trên cao.

-Giúp chủ đầu tư xây dựng chiến lược quản lý rủi ro hiệu quả trong GPMB và dọn dẹp tiện ích.

-Nâng cao hiểu biết về cơ chế giải quyết tranh chấp trong hợp đồng EPC và FIDIC.

-Góp phần thúc đẩy tiến độ các dự án giao thông trọng điểm, giảm thiểu lãng phí và đội vốn.

Kết luận

Với giá trị chuyên môn sâu sắc cùng các đề xuất mang tính thực tiễn, hội thảo “Rủi ro và giải pháp trong công tác chuẩn bị mặt bằng và di dời công trình hạ tầng kỹ thuật” là tài liệu quan trọng dành cho các nhà quản lý, chủ đầu tư, đơn vị tư vấn và nhà thầu đang triển khai dự án giao thông đô thị. Qua đó, giúp nâng cao năng lực quản trị dự án và hoàn thiện khung pháp lý nhằm đảm bảo tiến độ và hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công.

Nguồn: Rủi ro và giải pháp trong công tác giải phóng mặt bằng, di dời hạ tầng kỹ thuật tại các dự án giao thông đô thị

Tác giả: luật sư Lê Nết – Trọng tài viên SIAC và VIAC, thành viên sáng lập LNT & Partners