Đô thị có thể hiểu một cách đơn giản, đó là một phần đất đai trên đó con người lựa chọn làm nơi ở và làm việc, học hành và buôn bán, vui chơi và giải trí. Là nơi xây dựng các công trình nhà ở và cửa hàng, nhà máy và văn phòng, trường học và thư viện, nhà hát và bệnh viện, công viên và sân chơi, trạm cứu hỏa và hệ thống bưu chính viễn thông… Tất cả các công trình đan xen, kết nối với nhau bởi một quy hoạch hợp lý và khoa học mà trong đó mạng lưới kỹ thuật hạ tầng đô thị, đặc biệt mạng lưới đường phố đô thị đóng vai trò quan trọng.
Đô thị hấp dẫn, được đặc trưng bởi các yếu tố, đô thị đa trung tâm, có tính cạnh tranh cao mang tính nhân văn và có bản sắc riêng. Đô thị kiểu mẫu về môi trường, ngoài các yếu tố phải đạt được của đô thị hấp dẫn thì yếu tố môi trường cần được bổ sung, xem xét vì những yếu tố này đóng vai trò quan trọng. Yếu tố môi trường cần nhấn mạnh là việc sử dụng và phát triển bền vững tài nguyên đất bắt đầu từ xây dựng chính sách, quy hoạch sử dụng đất, bảo vệ đất không bị ô nhiễm, duy trì và nâng cao chất lượng đất, quản lý đất đai đồng bộ… Sử dụng, quản lý và phát triển tài nguyên nước. Phát triển giao thông bền vững, được sử dụng tốt với hiệu quả cao, an toàn, thân thiện với môi trường. Thiết lập chiến lược và kế hoạch phát triển giao thông xanh với phát triển đô thị bền vững. Các công trình xây dựng phải được quy hoạch, thiết kế, xây dựng đồng bộ và quản lý phù hợp với mục đích chung, an toàn, tiện dụng, đẹp và kinh tế, bảo vệ môi trường và hệ sinh thái… cùng với việc sử dụng hợp lý không gian ngầm.
Việc xây dựng hệ thống hạ tầng cơ sở cho đô thị kiểu mẫu về môi trường cần phải thỏa mãn những yêu cầu về tính đồng bộ và hiện đại, tính liên kết và thống nhất. Tính đồng bộ và hiện đại, tính liên kết và thống nhất được thể hiện chính bởi những đặc điểm hạ tầng kỹ thuật phải được xây dựng đồng bộ theo quy hoạch và từng bước hiện đại. Các công trình đường dây, đường ống phải được ngầm hóa, đặt trong tuy nen hay hào kỹ thuật. Các công trình kỹ thuật như nhà trẻ, trường học, trạm y tế, khu dịch vụ thương mại, công viên vui chơi giải trí, thể thao, cây xanh, cùng với các khu nhà ở theo tiêu chuẩn cao. Hệ thống hạ tầng kỹ thuật đảm bảo liên kết hợp lý và thống nhất chặt chẽ giữa bên trong vùng ngoại ô hay vùng ảnh hưởng của đô thị.
Đối với đô thị kiểu mẫu, các yêu cầu cụ thể về hạ tầng kỹ thuật, về môi trường như sau:
- Giao thông đô thị có vị trí vô cùng quan trọng trong việc tăng sự hấp dẫn và khả năng cạnh tranh của thành phố. Một hệ thống giao thông xanh kết hợp với thiết kế đô thị tốt góp phần làm cho thành phố hấp dẫn hơn và có tính cạnh tranh cao hơn. Trong đó, đường phố là bộ khung chính đồng thời là một không gian công cộng của đô thị phải đảm bảo chức năng giao thông giao lưu, giao tiếp văn hóa xã hội, bố trí kết cấu hạ tầng đô thị, bố trí cây xanh, biển báo, quảng trường, chiếu sáng… Một đường phố đẹp và chất lượng phải đảm bảo mỹ quan, thích dụng với các cư dân, và có hiệu quả kinh tế - kỹ thuật và môi trường đô thị. Quy hoạch và xây dựng giao thông đặc biệt là đường phố có chất lượng, góp phần tạo nên vẻ đẹp, đảm bảo cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của dân cư và phát triển cân bằng đô thị. Một quy hoạch hợp lý đảm bảo sự kết nối mạng lưới giao thông thông suốt, thuận tiện, an toàn. Bố trí đa dạng loại phương tiện giao thông công cộng, trong đó ưu tiên loại hình phương tiện có chất lượng cao, tiêu hao ít năng lượng, an toàn, tiện nghi và không gây ô nhiễm môi trường. Đường phố được phân cấp và phân loại rõ ràng, tỷ lệ đất dành cho xây dựng giao thông đạt trên 25% và đủ diện tích dành cho đỗ xe công cộng.
- Việc cấp nước phải sử dụng hiệu quả nguồn nước được phát triển, sử dụng công nghệ tiên tiến và sản xuất nước sạch nhằm đạt tiêu chuẩn quốc tế về nước uống, đường ống phải đảm bảo đủ lưu lượng và áp lực trong giờ dùng nước cao nhất. Lắp đặt đồng hồ đến từng hộ dân, nhằm quản lý tốt và giảm thất thoát. Đối với nước mưa, phải đuợc thoát theo hệ thống riêng và ngầm hóa, đảm bảo thoát hết lưu lượng trong thời gian mưa có cường độ tính toán trên toàn lưu vực ra hệ thống hồ, ao, sông.
- Việc thoát nước thải được xử lý và theo hệ thống riêng trước khi đổ ra sông, hồ… công trình làm sạch nước thải phải ở nơi cuối hướng gió chính, vị trí xả nước thải đã làm sạch phải ở cuối dòng chảy của đô thị.
- Riêng đối với rác thải trong ngày phải được thu gom và vận chuyển đến bãi tập trung của đô thị. Tạo điều kiện cho hộ dân đổ rác vào hệ thống thu gom công cộng thuận tiện. Vị trí thu gom, trạm trung chuyển phải được xử lý mùi hôi, bụi, nước rỉ của rác và không làm ô nhiễm môi trường xung quanh.
Cây xanh và không gian xanh đô thị, góp phần cải thiện điều kiện tự nhiên và vệ sinh công cộng, làm không khí trong sạch, cải thiện vi khí hậu, phòng chống khí độc, ngăn và dẫn gió, giảm tiếng ồn, tạo cảnh quan và cân bằng sinh thái. Cần phải có quy hoạch không gian xanh, đồng thời cần tận dụng, khai thác các khoảng trống, các khu vực cách ly, hành lang an toàn để trồng cây. Ngoài ra, cần nghiên cứu sử dụng năng lượng mới, đó là năng lượng mặt trời, không phát thải các chất làm ô nhiễm môi trường, vì vậy chúng phải được khai thác và sử dụng phục vụ các tiện ích cuộc sống. Khuyến khích cư dân đô thị sử dụng pin năng lượng mặt trời trong sinh hoạt của mỗi gia đình để chiếu sáng và dùng nước nóng.
Như vậy các yêu cầu về hạ tầng kỹ thuật tưởng chừng như rất lý thuyết nhưng lại đơn giản và có khả năng thực hiện được. Ngoài những tiêu chí quan trọng để làm cơ sở nghiên cứu đô thị kiểu mẫu về môi trường, thì yêu cầu một hạ tầng kỹ thuật vừa đồng bộ vừa hiện đại là một tiêu chí không thể thiếu được khi nghiên cứu và tổ chức thực hiện về lĩnh vực này.
PGS. TS. Nguyễn Hồng Tiến
