Khu đô thị mới là các khu ở hay các khu đa chức năng được xây dựng mới hoàn chỉnh đồng bộ về hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội được xây dựng nối tiếp với đô thị hiện có hình thành một khu đô thị tách biệt có ranh giới và chức năng phù hợp với quy hoạch xây dựng đuợc cấp có thẩmquyền phê duyệt.
Quy hoạch xây dựng khu đô thị mới trong thời gian qua đều được lập mà trong đó đã thể hiện rõ các nguyên tắc, quy hoạch xây dựng được chia thành các khu vực có quy mô và chức năng thuận lợi cho việc phát triểncác dự án. Hệ thống công trình hạ tầng cơ sỏ được quy hoạch đồng bộ, đáp ứng yêu cầu về vận hành, liên thông, cung cấp và phải đáp ứng các yêu cầu về điện, nước, thoát nước và thông tin liên lạc. Nhìn chung các đô thị trên đã được xây dựng và quàn lý theo quy hoạch. Trong những năm qua chúng ta đã xây dựng nhiều khu đô thị mới tại các thành phố lớn như Hà Nộ Tp Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Hải Dương.,, bước đầu đã khẳng định sự đầu tư này là đúng hướng, có hiệu quả nhanh góp phần to lớn trong việc thay đổi diện mạo kiến trúc đô thị.
Ở các khu đô thị mới như Linh Đàm, Định Công, Trung Hòa - Nhân Chính, Phú Mỹ Hưng... cho thấy có sự đầu tư và phát triển đồng bộ giữa quy hoạch, thiết kế và xây dựng hệ thống công trình hạ tầng kỹ thuật đô thị, từng bước thỏa mãn nhu cầu cuộc sống của người dân, việc cung cấp các dịch vụ đô thị đã và đang dần được cải thiện. Chúng ta có thể thấy rõ nét tại các khu đô thị này đó là hệ thống giao thông được quy hoạch rộng rãi hơn, tỷ lệ đất dành cho giao thông hợp lý, các công trình cấp, thoát nước, cấp điện, chiếu sáng, cây xanh, vườn hoa, thu gom, quản lý chất thải... được đầu tư tương đối đồng bộ. Hầu hết các tuyến đường dây, đường ống kỹ thuật được xây dựng ngầm, nhiều khu vục được lấp trong hào kỹ thuật, góp phần tạo mỹ quan đô thị và thuận tiện cho duy tu bào dưỡng. Ngoài ra, hệ thống này cũng được quàn lý và duy tu bảo dưỡng tương đối tốt.
Công tác quản lý và vận hành đang cố gắng đáp ứng được các yêu cầu, cung cấp các dịch vụ một cách toàn diện và đầy đủ, ổn định, thường xuyên và kịp thời. Áp dụng công nghệ tiên tiến để khai thác và sử dụng các trang, thiết bị, đảm bảo dân chủ, bình đẳng trong sử dụng dịch vụ, đảm bảo hài hòa lợi ích doanh nghiệp và người sử dụng.
Mặc dù các khu đô thị mới đều đuợc quy hoạch và xây dựng theo quy hoạch chung, nhưng qua một số khu đô thị vẫn thấy được những tồn tại và hạn chế cần sớm khắc phục đó là: không có các giải pháp về thiết kế đô thị, các khu đô thị mới có những nét giống nhau về cách tổ chức không gian, song cũng lại có những nét riêng không giống ai. Hình ảnh quen thuộc của các khu đô thị mới là các nhà cao tầng làm hàng rào quay xung quanh các khu đất và lọt thỏm ở giữa là các nhà thấp tầng. Sự chênh lệch về chiều cao quá lớn tạo nên sụ hụt hẫng không gian cũng như sự rời rạc không có nhịp điệu của các nhà cao tầng trong cùng một dự án hoặc của hai dự án hai bên đường. Khu nhà biệt thự, nhà liền kề pha tạp hình thái kiến trúc đủ loại, đa màu sắc và hình như không ai quản lý thiết kế kiến trúc của các công trình này.
Mật độ xây dựng cao và hệ số sử dụng đất lớn, thiếu không gian mở, không gian công cộng. Nhiều khu đô thị biến những không gian mở thành những khu dịch vụ, bãi đỗ xe đạp, xe máy, bể bơi, nhà văn phòng cho thuê... Các khu đô thị mới có thể được chia thành hai khu vực, khu vực kinh doanh bao gồm các công trình nhà ở, phục vụ công cộng, dịch vụ được xây dựng một cách đồng bộ, không gian kiến trúc đẹp, khang trang. Còn khu vực dành cho tái định cư,đền bù, giải phóng mặt bằng thì ngược lại. Hầu hết các khu đô thị đều thiếu các công trình hạ tổng xã hội như trường học, nhà trẻ, mầu giáo, trạm y tế, bến bãi đỗ xe... Có thể nói cho đến nay đã có nhiều khu đô thị mới được xây dựng nhưng về cơ bản chưa có khu nào hoàn chỉnh và hoàn thiện, tất cả vẫn còn dang dở và đang trong quá trình xây dụng... (khu đô thị mới Linh Đàm đạt khoảng 80%, Định Công 80%, Nam Thăng Long 35%, Pháp Vân 32% theo quy hoạch...).
Nhiều khu đô thị được xây dựng khá đồng bộ, các công trình hạ tầng kỹ thuật ở bên trong ranh giới đất được giao, còn bên ngoài dự án nhiều bất cập, sự khớp nối giữa các công trình hạ tầng bên trong và bên ngoài hàng rào chưa có hoặc nếu có cũng không được tuân thủ nghiêm chỉnh. Tình trạng ách tắc giao thông thường xuyên tại các cửa ra vào khu đô thị mới như Định Công, Linh Đàm, sự gia tăng đột biến của các phương tiện giao thông cũng như lưu thông các loại xe tải nặng qua khu vực này đã làm hoạt động giao thông bị xáo trộn. Mặt khác cao độ nền trong khu đô thị cao hơn hoặc thấp hơn khu vực xung quanh, trong khi đó không có sự khớp nối hệ thống thoát nước, gây hậu quả ngập úng liền kề hoặc ngập úng tại chính khu đô thị. Dovậy nếu không có giải pháp thích hợp để giải quyết vấn đề này thì hệ thống hạ tầng kỹ thuật sẽ manh mún, độc lập với nhau mà hậu quà trước mắt là ách tắc giao thông, úng ngập cục bộ, ô nhiễm môi trường và nhiều vấn đề khác nảy sinh chưa thể lường trước.
Các khu đô thị tổ chức giao thông theo kiểu ô cờ, chiều dài mỗi dãy thiết kế khoảng trên 100m, có rất nhiều điểm giao cắt ngõ với ngõ, ngõ với đường, nhiều đoạn rẽ, đường cong song hầu như không có biển báo giao thông, hay hệ thống giảm tốc do vậy tình trạng mất an toàn giao thông thường xuyên xảy ra. Sự ùn tắc, thiếu các bãi đỗ xe và lấn chiếm đường để đỗ xe đã xuất hiện ở nhiều khu đô thị mới. Nhiều nơi việc cung cấp nước sạch không bảo đảm, chất lượng nước còn có vấn đề, hệ thống chiếu sáng tại một số khu vực trong đô thị còn thiếu.
Nhìn lại quá trình hình thành xây dựng và phát triển các khu đô thị mới, cho thấy việc xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật tại các khu đô thị đã bắt đầu có bài bản hơn, từng bước đồng bộ và hiện đại, có quy hoạch và tuân thủ các tiêu chuẩn quy định. Qua đó các khu đô thị mới đã bước đầu đáp ứng được nhu cầu về cung cấp dịch vụ cơ bản phục vụ cho cuộc sống cư dân và cần phải khẳng định rằng sự phát triển các khu đô thị mới đã đột biến thay đổi cách nhìn cũng như diện mạo kiến trúc đô thị của nước ta trong thời gian vừa qua. Tuy nhiên, bất cập lớn là sự thiếu đồng bộ giữa hạ tâng kỹ thuật trong khu đô thị với hạ tầng bên ngoài các khu đô thị mà cụ thể là sụ liên thông và kết nối giao thông, thoát nước, xử lý nước thái... không đảm báo. Các khu đô thị mới phát triển không có sự gắn kết với nhau trong một quy hoạch tổng thể chung của đô thị, thiếu trầm trọng các công trình hạ tầng xã hội cơ bản. Chất lượng công trình nhiều khu đô thị còn thấp, nhất là khu tái định cư hoặc thậm chí cả những khu đô thị cao cấp. Tốc độ xây dụng các công trình hạ tầng cơ sở vẫn còn chậm.
Để khắc phục những hạn chế và tồn tại trên, Nhà nước và các cơ quan chức năng cần khi quy hoạch chi tiết xây dựng khu đô thị mới phải được xem xét trong quy hoạch xây dựng chung, trong đó hệ thống hạ tầng kỹ thuật là khung cơ bản phải thống nhất, đồng bộ và liên hoàn. Đảm bào đáp ứng yêu cầu hiện tại song thuận tiện cho việc kết nối thành hệ thống trong tương lai. Nâng cao chất lượng quy hoạch xây dựng, đề cao thiết kế đô thị trong các đồ án nhằm khai thác, phát huy những giá trị của đặc điểm riêng mang tính địa phương của mỗi khu vực cần kiểm tra về quy hoạch và thực hiện xây dựng theo quy hoạch đã được phê duyêt. Các công trình hạ tầng xã hội cơ bản phải được xây dựng song song với việc xây dựng các khu ở, các công trình hạ tầng kỹ thuật. Kiểm tra lại cao độ nền, các đầu mối, các kết nối giao thông, hệ thống các đường dây, đường ống (cấp, thoát nước, cấp điện...) để có các giài pháp khắc phục kịp thời. Xây dựng các trạm xử lý nước thải, bãi đỗ xe, điểm đỗ xe buýt... Các nhà đầu tư phải có trách nhiệm thực hiện đầy đủ các nội dung về xây dựng công trình hạ tầng cơ sở như đã được đề ra trong đồ án quy hoạch chi tiết, theo một lộ trình bắt buộc, cần có tổng kết, đánh giá việc xây dụng các khu đô thị mới, qua đó đề xuất sửa đổi những cơ chế, chính sách, các quy định không còn phù hợp (về đất đai, vốn, tiêu chuẩn, quy chuẩn). Tiếp tục ưu đãi các nhà đầu tư trong xây dụng và phát triển khu đô thị mới.
PGS.TS.Nguyễn Hồng Tiến
Vài nét về quá trình nghiên cứu và công tác của tác giả:
- Thạc sĩ khoa học AIT, Bangkok - Thai Lan (1995)
- Tiến sỹ Đại học Xây dựng (2004)
- Phó giáo sư ( 2009)
- Phó Viện trưởng Viện Quy hoạch ĐTNT ( Bộ Xây dựng) 1999-2003
- Phó Vụ trưởng Vụ Hạ tầng kỹ thuật Đô thị ( Bộ Xây dựng) 2003 - 2009
- Cục trưởng Cục hạ tầng kỹ thuật ( Bộ Xây dựng) 2010 đến nay.
